Η αξιολύπητη ιστορία των Καταλανών

Οι χθεσινές τοπικές εκλογές στην Καταλονία ανέδειξαν νικητές τα δύο κόμματα που υποστηρίζουν την ανεξαρτησία της Καταλονίας, τα οποία συγκέντρωσαν συνολικά 72 από τις 135 έδρες του τοπικού κοινοβουλίου, με το 47,8% των ψήφων... 

Για τους νικητές, που ήδη κήρυξαν ανυπακοή στους «άδικους νόμους» της Μαδρίτης, το ιστορικό αυτό εκλογικό αποτέλεσμα ισοδυναμεί με την έναρξη της διαδικασίας της απόσχισης από το ισπανικό κράτος, με στόχο να ολοκληρωθεί σε 18 μήνες. Αντίθετα, η κυβέρνηση Ραχόι διατυμπανίζει με κάθε τρόπο ότι...

δεν θα επιτρέψει την διατάραξη της «ενότητας του έθνους» που είναι συνταγματικά κατοχυρωμένη. Η συνέχεια του «ισπανικού δράματος» θα δοθεί στις εθνικές εκλογές του ερχόμενου Δεκεμβρίου, που πιθανότατα θα αλλάξουν το εσωτερικό σκηνικό της Ισπανίας. Το ζήτημα αποκτά όμως και ευρωπαϊκές διαστάσεις, καθώς η ισπανική κυβέρνηση, με την στήριξη των «ευρωπαϊκών θεσμών», απειλεί τους Καταλανούς με εκδίωξη από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο πλαίσιο ενός πανευρωπαϊκού διαλόγου για το «Καταλανικό Ζήτημα», δημοσιεύουμε το παρακάτω άρθρο του Καταλανού ανθρωπολόγου και συγγραφέα Albert Sánchez Piñol, ο οποίος στο τελευταίο βιβλίο του «Η πτώση της Βαρκελώνης» πραγματεύεται τον πόλεμο της Ισπανικής Διαδοχής (1701-1714) και τις συνέπειές του για τους Καταλανούς. 

Άρδην – Ρήξη

Η αξιολύπητη ιστορία των Καταλανών! Γιατί άραγε η Καταλονία ανήκει ακόμα στην Ισπανία;

του Albert Sánchez Piñol *

Μόλις έγινα 50 ετών, και σε αυτόν το μισό αιώνα δεν έχει περάσει ένας χρόνος που η ισπανική κυβέρνηση να μην έχει ψηφίσει ένα νόμο κατά της καταλανικής γλώσσας και του πολιτισμού ή τουλάχιστον που δεν άσκησε πολιτική εναντίον. Αυτό που αυτή τη στιγμή ενοχλεί περισσότερο τους Καταλανούς είναι οι νέοι νόμοι για την εκπαίδευση, που έχουν σκοπό να καταστρέψουν το καταλανικό σχολικό μοντέλο. Ακόμη και εάν μόνο ένα παιδί (στην σχολική αίθουσα) μιλάει καστιλιάνικα, οι δάσκαλοι πρέπει να αλλάξουν τη γλώσσα του μαθήματος από τα καταλανικά στα καστιλιάνικα. Από αυτή την άποψη το πραγματικό ερώτημα δεν είναι: «Γιατί υπάρχουν τόσοι πολλοί Καταλανοί που δεν θέλουν να είναι Ισπανοί;» αλλά «γιατί η Καταλονία είναι ακόμα στην Ισπανία;»

Μέχρι τον 15ο αιώνα η Καστίλη και η Καταλονία ήταν οι δύο κυρίαρχες δυνάμεις της Ιβηρικής Χερσονήσου. Από γεωγραφικής και πολιτικής άποψης ήταν δύο πολύ διαφορετικές χώρες: Στην Καστίλη, που βρίσκονταν στην ξηρά ενδοχώρα, είχε εδραιωθεί η απολυταρχική αρχή, σύμφωνα με την οποία ο βασιλικός λόγος αποτελεί δίκαιο. Αντιθέτως, οι μονάρχες στη μεσογειακή Καταλονία διατηρούσαν πιο πολύπλοκες σχέσεις με τους δημόσιους θεσμούς, όπως το κοινοβούλιο και τα δικαστήρια. Ή, όπως είπε τότε ένας σαστισμένος παρατηρητής: «Για τους Καταλανούς, ο βασιλιάς είναι κάτι αφηρημένο», ενώ ένας άλλος φρονούσε ότι: «Τα προηγούμενα κοινοβούλια έκαναν τους Καταλανούς δημοκρατικότερους και από τους Βρετανούς.»

Στη συνέχεια, τον 15ο αιώνα, οι δύο χώρες ενώθηκαν με βασιλικό γάμο. Αλλά για να το κατανοήσουμε σωστά: (Τα δυο βασίλεια) δεν συγχωνεύτηκαν˙ οι ανάλογες κυριαρχίες παρέμειναν σε ισχύ. Καταλανοί και Καστελάνοι ήταν πλέον κάτω από την ίδια μοναρχία, όμως οι αρμοδιότητές της παρέμειναν, τουλάχιστον στην Καταλονία περιορισμένες, όπως ήταν και πριν. Η Αμερική εξελίχτηκε σε μια καθαρή επιχείρηση της Καστίλης. Η Καταλονία, επειδή ήταν ένα ανεξάρτητο βασίλειο, δεν είχε εκεί κανένα δικαίωμα. Δεν υπάρχουν Καταλανοί «κονκισταδόρες».

Ο πόλεμος ήταν σκληρός, η καταστολή ακόμη περισσότερο

Μόνο μετά τη δυναστική ένωση, άρχισε, κατά έναν παράδοξο τρόπο, η αντιπαλότητα μεταξύ Καστίλης και Καταλονίας. Άλλωστε, δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, αφού επρόκειτο για πολιτικές αντιθέσεις. Οι Καταλανοί δεν ενεπλέχθησαν στον καστιλιάνικο ιμπεριαλισμό. Οι νόμοι στη Βαρκελώνη, για παράδειγμα, απαγόρευαν τον βασιλιά να στρατολογήσουν Καταλανούς για να πολεμούν εκτός Καταλονίας. Έτσι, η Καστίλλη έπρεπε να διεξάγει τους πολέμους στη Φλάνδρα και στην Αμερική μόνη της. Οι Καταλανοί είχαν κατηγορηθεί ως μη αλληλέγγυοι. Ο ίδιος ο Francisco de Quevedo (Ισπανός συγγραφέας του 17ου αιώνα) τους κατονόμαζε ως «παρείσακτους ανάμεσα σε όλα τα βασίλεια».

Υπάρχει όμως και κάτι άλλο. Με την εκδίωξη των Εβραίων το 1492, ο βασιλιάς έπρεπε να βρει ένα νέο αποδιοπομπαίο τράγο. Ποιον θα μπορούσε να φορτώσει ένα τέτοιο βαρύ φορτίο; Η συλλογική εικόνα, που έχουν μέχρι σήμερα οι Ισπανοί για τους Καταλανούς δημιουργήθηκε εκείνη την περίοδο: Ο Καταλανός σαν ένα οικονομικό και συγκρατημένο πλάσμα, εργατικό αλλά κατά κάποιο τρόπο περίεργο. Ο Καταλανός είναι πολύ παράξενος, ίσως επειδή μιλά μια διαφορετική γλώσσα – και αυτό το κάνει με έναν ιδιαίτερα άσχημο τρόπο, για να μην μπορεί να γίνει κατανοητό τι έχει κατά νου. Πονηρός –ή μάλλον κατεργάρης– και εγωιστής.

Η επιτευχθείσα λεπτή ισορροπία μεταξύ των δύο βασιλείων τερματίστηκε το 1700 με τον Πόλεμο της Ισπανικής Διαδοχής. Αυτό, στην πραγματικότητα είχε να κάνει περισσότερο με έναν ευρωπαϊκό πόλεμο μεταξύ των δύο μεγάλων δυνάμεων εκείνης της εποχής, τη Γαλλία και την Αγγλία. Οι αντίπαλοι αναζητούσαν σύμμαχους. Η Καστίλη συμμάχησε με την Γαλλία και η Καταλονία με την Αγγλία. Στα ευρωπαϊκά πεδία των μαχών αγωνίζονταν για την κυριαρχία στην ήπειρο˙ στην Ισπανία για τη ζωή και το θάνατο. Οι Καταλανοί γνώριζαν ότι εάν θα κέρδιζαν οι απολυταρχικοί εχθροί τους, αυτό θα ήταν το τέλος των θεσμών τους. Δεν επρόκειτο για μια εθνική ή πολιτική σύγκρουση, η οποία θα επέτρεπε τα άτομα να υπερβαίνουν τις διαχωριστικές γραμμές: Οι Καταλανοί ηγέτες επέλεξαν σαν στρατιωτικό διοικητή έναν Καστιλιάνο.

Ο πόλεμος ήταν σκληρός. Και το 1713 η Αγγλία εγκατέλειψε την Καταλονία για πολιτικά συμφέροντα. Απομονωμένη, η Βαρκελώνη άντεξε για ένα χρόνο την πολιορκία. Στη συνέχεια, το 1714, η πόλη παραδόθηκε μετά από μια καταστροφική επίθεση κατά την οποία σκοτώθηκαν χιλιάδες πολίτες και στρατιώτες. Ήταν η 11η Σεπτεμβρίου – σήμερα είναι η “Diada”, η εθνική εορτή της Καταλονίας. Όμως, ακόμα και αν ο αγώνας ήταν σκληρός, η καταστολή που επακολούθησε, ήταν σκληρότερη. Τα θεσμικά όργανα καταργήθηκαν, η γλώσσα απαγορεύτηκε και δεκάδες σπίτια πυρπολήθηκαν. Ακόμη και 300 χρόνια μετά, η ανάγνωση της αλληλογραφίας των Καστιλιάνων ηγετών προκαλεί φόβο: «Έπρεπε να τους κρεμάσουμε όλους», έγραψε ένας διοικητής στη Μαδρίτη, «αλλά, δυστυχώς, δεν μπορούμε, μας λείπει το σκοινί.» Το 1714 η Ισπανία σταμάτησε να είναι μια συνομοσπονδία κρατών και έγινε αυτό που είναι σήμερα: ένα αυστηρά καστιλιάνικο σχέδιο. Κάθε φορά που από τότε ανακηρύσσονταν μια δημοκρατία ή απεβίωνε ένας δικτάτορας, σε κάθε δημοκρατική αναταραχή, η Καταλονία παρέθετε τους πόθους για συλλογική ελευθερία. Μέχρι και σήμερα.

Μην ακούτε τα ηχεία στη Μαδρίτη!

Σήμερα μια πλειοψηφία των Καταλανών αρχίζει να καταλαβαίνει ότι είναι αδύνατο να είσαι Καταλανός στην Ισπανία. Η ισπανική πολιτική είναι υπερβολικά άκαμπτη και μη ανεκτική. Κάθε τι το καταλανικό θεωρείται σαν παθολογικό και σαν κακοήθης όγκος. Η Μαδρίτη δεν το κρύβει καθόλου: «Σκοπεύουμε», ανακοίνωσε πρόσφατα ο τοπικός υπουργός Πολιτισμού, «να επιμείνουμε στην ισπανοποίηση των παιδιών της Καταλονίας.»

Σήμερα, η Καταλονία βιώνει μια ασυνήθιστη διαδικασία κοινωνικής κινητοποίησης, εμπνευσμένη από τον Μαντέλα και τον Γκάντι. Ποιος είναι ο στόχος της; Να μπορεί η καταλανική κοινωνία ελεύθερα να αποφασίσει για το μέλλον της – κάτι που απαγορεύουν οι ισπανικοί νόμοι. Δεν υπάρχει καμία αντιπροσφορά. Η Ισπανία περιορίζεται στο να φοβίζει την καταλανική κοινωνία, να καθυβρίζει τους ηγέτες της σαν Ναζί και να διαδίδει την απειλή αποκλεισμού της Καταλονίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως εάν η ΕΕ έκανε ό,τι μπορούσε για να κρατήσει ένα επιβαρυμένο και αποτυχημένο κράτος όπως η Ελλάδα στις τάξεις της, γιατί θα έπρεπε τότε να διώξει την Καταλονία, μια τόσο ευημερούσα χώρα, μια τόσο πεπεισμένη Ευρωπαία, που συνεισφέρει στο ευρωπαϊκό ταμείο και στην οποία δραστηριοποιούνται τόσες πολλές ευρωπαϊκές εταιρείες; Τι έκανε λάθος η Καταλονία; Ανακάλυψε εκ νέου τη δημοκρατική αρχή;

Το 1714, η Βρετανία αισθάνθηκε ένοχη για το ότι εγκατέλειψε με τόσο άθλιο τρόπο τους Καταλανούς· στο Λονδίνο εκδόθηκε μάλιστα το μανιφέστο «The Deplorable History of the Catalans». Σήμερα η Μαδρίτη δεν φοβάται τίποτα περισσότερο από μια δύναμη που θα της επιβάλλει να αρχίσει διαπραγματεύσεις με τους Καταλανούς –και αυτό το πραγματοποιεί μόνο μια ενημερωμένη ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Σας παρακαλώ λοιπόν να ενημερωθείτε. Αυτό που σήμερα συμβαίνει στην Καταλονία είναι θαυμάσιο: Μια αστική επανάσταση, μια ανανέωση της δημοκρατίας. Και να ακούσετε όλες τις πλευρές, όχι μόνο τα ηχεία από τη Μαδρίτη. Ίσως τότε η ιστορία της Καταλονίας γίνει επιτέλους λίγο λιγότερο αξιολύπητη –και αυτή της Ευρώπης λίγο πιο αξιοθαύμαστη.

Απόδοση από τα γερμανικά: Βασίλης Στοϊλόπουλος

ΑΡΔΗΝ