Η παγκόσμια τάξη που δημιουργήθηκε μετά τον ψυχρό πόλεμο απειλείται. Η άνοδος της Κίνας και τα προβλήματα σε ΗΠΑ και Ευρώπη ανακατεύουν την παγκόσμια τράπουλα. Νέοι κίνδυνοι αναδύονται στην ανατολική πλευρά του πλανήτη...
Ηταν μόλις προχθές που οι πλούσιες δημοκρατίες φαντάζονταν μια παγκόσμια τάξη μετά τον ψυχρό πόλεμο, βασισμένη στις δικές τους ιδέες. Τώρα τρέχουν μακριά από τον κόσμο.
Υπήρχαν τρεις πυλώνες για τη νέα τάξη πραγμάτων. Ως ένας καλοκάγαθος ηγεμών, οι ΗΠΑ θα εγγυούνταν την...
παγκόσμια ειρήνη και θα προωθούσαν τη διάδοση της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Η Ευρώπη θα εξήγαγε το μοντέλο της μεταμοντέρνης ολοκλήρωσης στους γείτονές της και πέρα από αυτούς -θυμάστε εκείνες τις προβλέψεις ότι η Ενωση Χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας θα μοιάζει σύντομα σαν την Ευρωπαϊκή Ενωση; Μια υποχωρούσα Ρωσία θα ακολουθούσε την Κίνα και τις ανερχόμενες δυνάμεις της Ανατολής και του Νότου στην αναγνώριση του εθνικού πλεονεκτήματος να γίνουν μέτοχοι του συστήματος που σχεδίασε η Δύση.
Αυτά ήταν τότε. Οι ΗΠΑ είναι ακόμα, με μικρή απόκλιση, η διαπρεπής δύναμη, αλλά ανεξάρτητα από το εάν η Χίλαρι Κλίντον ή ο Ντ. Τραμπ κερδίσουν τις εκλογές τον Νοέμβρη, η εγχώρια πολιτική ώθηση είναι να τραβηχτεί από τον κόσμο.
Η Ευρώπη είναι πολύ απασχολημένη με το να γεμίζει τα κενά του δικού της σχεδίου, ώστε να προσέχει τι συμβαίνει αλλού. Βυθισμένη στις κρίσεις –την ευρωζώνη, το προσφυγικό και πρόσφατα το Brexit-, είναι μια ήπειρος που έχασε τη δυνατότητα να σκέφτεται στρατηγικά. Εν τω μεταξύ, Κίνα και Ρωσία δεν έχουν έφεση στο να δεχτούν τους κανόνες που έγραψαν οι ΗΠΑ.
Τι συνέβη; Ο πόλεμος στο Ιράκ σκόπευε να επιδείξει την ισχύ της αμερικανικής δύναμης, αντ’ αυτού έθεσε τα όριά της. Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007-2008 εξέθεσε με σκληρό τρόπο τις αδυναμίες του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού.
Τα όνειρα ενοποίησης της Ευρώπης γκρεμίστηκαν από το σοκ στην ευρωζώνη. Η Κίνα αναπτύχθηκε πολύ γρηγορότερα απ’ ό,τι κανείς περίμενε, επιταχύνοντας την ανακατανομή δυνάμεων στο παγκόσμιο σύστημα.
Ο κοινός εχθρός τώρα είναι ο εθνικισμός. Στις ΗΠΑ παίρνει τη μορφή του «η Αμερική πρώτα», ορισμένοι λένε «απομονωτισμός». Για τον Βλ. Πούτιν, ο ένοπλος ρεβανσισμός είναι ό,τι του έχει απομείνει: Η Ρωσία είναι αδύναμη σε όλες τις διαστάσεις δύναμης εκτός της στρατιωτικής. Η Ευρώπη με τον λαϊκισμό και εξουσιαστές σε μέγεθος τσέπης -όπως ο Viktor Orban της Ουγγαρίας- ξεχνά τα μαθήματα της ιστορίας. Η Κίνα θέλει να εξαλείψει 100 χρόνια ταπείνωσης. Μπορείς να πεις ότι όλοι είναι αντιδυτικοί τώρα.
Θυμήθηκα το μέγεθος της παρεξήγησης και της έλλειψης εμπιστοσύνης σε μια συνάντηση στο Πεκίνο αυτή την εβδομάδα. Το ετήσιο forum ασφάλειας Xiangshan είναι το μέρος όπου η στρατιωτική και πολιτική ελίτ της Κίνας μιλά στον κόσμο. Είναι ένα συναρπαστικό γεγονός για έναν δυτικό, ένα μέρος όπου οι φωνές των Ευρωπαίων και των Αμερικανών πρέπει να ανταγωνιστούν για τον χρόνο στο podium με αυτές από έθνη όπως η Καμπότζη, η Μογγολία και φυσικά, τον βολικό σύμμαχο της Κίνας, τη Ρωσία.
Το θέμα που επιλέχθηκε για το 2016 είναι η αναζήτηση ενός «νέου μοντέλου διεθνών σχέσεων». Το υποσυνείδητο μήνυμα ήταν ότι η Δύση πρέπει να αναγνωρίσει ότι η «παλαιά τάξη» έχει παρέλθει και είναι καιρός να συνεργαστεί με την Κίνα για τη συνδιαμόρφωση του αντικαταστάτη της.
Οι συζητήσεις στη Δύση για προσαρμογή του υπάρχοντος μοντέλου ώστε να περιλαμβάνει το Πεκίνο απέτυχαν να αναγνωρίσουν ότι αυτό που χρειάζεται είναι κάτι εντελώς ξεχωριστό. Πάνω απ’ όλα οι ΗΠΑ, ως ξένος στην ανατολική Ασία, πρέπει να προσαρμοστεί σε νέες πραγματικότητες. Το σύστημα συμμαχιών του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα δεν χωρά στις γεωπολιτικές πραγματικότητες από την άνοδο της Κινας.
Εκτός από κάποιες αιχμηρές λέξεις για την αποφασιστικότητα του Πεκίνου να προστατεύσει τα συμφέροντά του στη θάλασσα της Νότιας Κίνας, η γλώσσα των οικοδεσποτών ήταν κατευναστική. Η Κίνα αναζητά θετική συνεργασία και είναι αποφασισμένη να αποφύγει την «παγίδα του Θουκυδίδη», μια σύγκρουση μεταξύ μιας καθιερωμένης και μιας ανερχόμενης δύναμης. Αλλά η νέα τάξη πραγμάτων δεν μπορεί να μοιάζει με την παλαιά.
Σαν τι θα μοιάζει τότε; Ακούς συζητήσεις στο παρασκήνιο για ένα νέο κονσέρτο των μεγάλων δυνάμεων που θα μοιάζει με τη δουλειά του Μέτερνιχ στο Συνέδριο της Βιέννης τον 19ο αιώνα. Ή ίσως μια σειρά περιφερειακών ισορροπιών δυνάμεων με τις ΗΠΑ και την Κίνα στην κορυφή; Μια λιγότερο αισιόδοξη άποψη είναι ότι η τάση απλά θα αντικατασταθεί από «μισοοργανωμένη» ακαταστασία.
Υπάρχει όμως μια διαφορετική σχολή σκέψης, πείτε την ρεαλισμό, πραγματισμό ή περισσότερο ρεαλιστικά, μοιρολατρία, η οποία λέει ότι δεν μπορεί να γίνει τίποτα. Αργότερα ή νωρίτερα, αυτός ο πολύπλοκος κόσμος θα βρει μια νέα ισορροπία. Ασε τα κράτη να λύσουν τα προβλήματα και τις συγκρούσεις τους, προτείνουν οι υποστηρικτές της. Μια νέα ισορροπία θα εμφανιστεί εντέλει.
Το πρόβλημα είναι ότι το «εντέλει» μπορεί να είναι πολύ αργά. Η Μέση Ανατολή φλέγεται και η Ρωσία θέλει να ανατρέψει τη μετά τον ψυχρό πόλεμο κατάσταση στην Ευρώπη, αλλά το πραγματικά επικίνδυνο πεδίο ανάφλεξης για τις μεγάλες δυνάμεις είναι στην ανατολική Ασία. Προσθέστε το πυρηνικό πρόγραμμα της Βόρειας Κορέας στις περιφερειακές αντιπαλότητες στην Ανατολική και Νότια θάλασσα της Κίνας και δεν είναι δύσκολο να δεις τον ανταγωνισμό ΗΠΑ-Κίνας να μετατρέπεται σε αντιπαράθεση και χειρότερα.
Ο κόσμος είναι σε κρίσιμο σημείο. Η μετά τον ψυχρό πόλεμο διευθέτηση, οργανωμένη γύρω από την αδιαμφισβήτητη δύναμη των ΗΠΑ, δυτικά σχεδιασμένων παγκόσμιων θεσμών, πολυμερείς κανόνες και νόρμες, έχει διαβρωθεί. Ο κανόνας της δύναμης έρχεται σε προστριβή με τον κανόνα του δικαίου, ο εθνικισμός με τον διεθνισμό.
Κάποιοι πιστεύουν ότι η απλή πραγματικότητα της οικονομικής αλληλεξάρτησης θα σώσει την κατάσταση, οι συγκρούσεις θα έχουν μόνο ηττημένους. Αλλά η δυναμική μπορεί να λειτουργήσει προς άλλη κατεύθυνση. Δεν είναι τυχαίο που το ΔΝΤ στην τελευταία έκθεσή του αναφέρει τα «πολιτικά ρίσκα» ως τον μεγαλύτερο κίνδυνο για την παγκόσμια οικονομία.
Το φιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο εξαρτάται πάνω απ’ όλα από την παγκόσμια ασφάλεια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου