Το λησμονημένο ολοκαύτωμα

Τον περασμένο Οκτώβριο η Γερμανία τίμησε το ολοκαύτωμα των Ρομά στήνοντας ένα μνημείο στο πάρκο Τιργκάρτεν, απέναντι από το γερμανικό κοινοβούλιο. Έπρεπε να περάσουν εβδομήντα χρόνια για να τιμηθεί μνήμη της γενοκτονίας των Ρομά…

Οι επιζώντες και οι οικογένειες τους έδωσαν σκληρή μάχη για να αναγνωριστεί η μαζική τους εξόντωση από τους Ναζί. Για πολλές δεκαετίες οι πολιτικοί και δικαστικοί αγώνες τους δεν είχαν αποτέλεσμα. Κορύφωση του αγώνα για την αναγνώριση του ολοκαυτώματος αποτέλεσε η...

απεργία πείνας των Ρομά στο πρώην στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου το 1980. Τελικά, τον Μάρτιο του 1982 ο τότε καγκελάριος Χέλμουτ Σμιντ αναγνώρισε επίσημα τη ναζιστική γενοκτονία των Ρομά.

Η  γενοκτονία των Ρομά,Porajmos/αφανισμός, όπως υπογραμμίζει η ιστορικός Ενριέτ Ασσέο, κατέστη δυνατή χάρη στις πολιτικές διακρίσεων που είχαν εφαρμοστεί από τις αρχές του 20ού αιώνα σε πολλές χώρες. Δυστυχώς, η  πορεία των Ρομά στην Ευρώπη  είναι γεμάτη με ιστορίες εθνοκάθαρσης, εξευτελισμού, βασανιστηρίων, απαγωγών, καταναγκαστικής εργασίας. Ο διωγμός των τσιγγάνων έφτασε όμως στη κορύφωσή του στη ναζιστική Γερμανία

Οι  Ναζί χαρακτήρισαν  τους Ρομά ως κοινωνικά απόβλητα. Σύμφωνα με τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης,   η γερμανική κυβέρνηση από το 1918 έως το 1933 επέβαλλε στους Ρομά να εγγράφονται σε ειδικά κρατικά μητρώα, τους απαγόρευε  να ταξιδεύουν ελεύθερα, ενώ προέβλεπαν και εγκλεισμό  σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας. Όταν  ήρθαν στην εξουσία, οι νόμοι αυτοί παρέμειναν σε ισχύ  και επεκτάθηκαν, όπως ο νόμος  του 1933 που επέβαλε την στείρωση στις γυναίκες  Ρομά με τη βία. 

Το 1936 η ναζιστική κυβέρνηση με έκτακτα νομοθετικά μέτρα αποφάσισε την «κάθαρση των γερμανικών πόλεων από την υγειονομική μάστιγα των τσιγγάνων» με απώτερο σκοπό να δοθεί «τελική λύση στο πρόβλημα των Ρομά». Οι Pομά υποχρεώθηκαν να φέρουν το γράμμα Z, από τη Γερμανική λέξη Zigeuner, που σημαίνει γύφτος. Σε συνεργασία με τους συμμάχους  τους, οι Ναζί  προσπάθησαν συστηματικά να εξολοθρεύσουν όλους τους τσιγγάνους της Ευρώπης. «Πρόκειται για μια καταστροφή μεγαλύτερη από εκείνη των εβραίων της Γερμανίας», σημειώνει η Ενριέτ Ασσέο.  Είναι δύσκολο να εκτιμηθεί πόσοι Ρομά χάθηκαν, υπολογίζονται  από 500.000 έως 1.500.000 ψυχές, δηλαδή  περίπου το 70% του προπολεμικού πληθυσμού τους. Το 1942 ο Χίμλερ διέταξε τη μεταφορά των Ρομά στο Άουσβιτς Μπιρκενάου.Χιλιάδες τσιγγάνοι της Γερμανίας οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως και οι εβραίοι συμπολίτες τους και  βρήκαν φρικτό θάνατο στα κρεματόρια.  

Στις 10 Οκτωβρίου του 1944, με εντολή του Χίτλερ, 800 παιδιά τσιγγάνικης καταγωγής, ηλικίας από 8 – 18 χρόνων, θανατώθηκαν στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς.  Η πολιτική εξόντωσης εφαρμόστηκε και σε περιοχές τις οποίες έλεγχαν οι Ναζί σε ειδικά  στρατόπεδα συγκέντρωσης όπως το  Μπέλτζεκ στη Πολωνία,  το Γιασένοβατς κοντά στο Ζάγκρεμπ και το Σατζμίστε στο Βελιγράδι. Συχνά τους δολοφονούσαν επί τόπου, στα χωριά τους και τους έθαβαν σε μαζικούς τάφους, όπως στο Λίμπαου της Λετονίας τον Δεκέμβριο του 1941. Μελετητές υποστηρίζουν ότι σχεδόν ολόκληρος ο τσιγγάνικος πληθυσμός εξοντώθηκε στην Κροατία, την Εσθονία, τη Λιθουανία, το Λουξεμβούργο και την Ολλανδία.  Στη Ρουμανία, ο φιλικός προς τους Ναζί πρόεδρος της χώρας Ίον Αντονέσκου, διάλεξε έναν άλλο τρόπο για να εξολοθρεύσει τους τσιγγάνους. Τους μετέφερε στην παγωμένη Υπερδνειστερία και τους άφησε να πεθάνουν από το κρύο, την πείνα και τις αρρώστιες.  Στην Υπερδνειστερία 30.000 Ρομά πέθαναν από τον τύφο και την πείνα.

Οι διώξεις των Ρομά, δεν σταμάτησαν, συνεχίστηκαν και μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η αστυφιλία  στέρησε από τους τσιγγάνους τον ζωτικό χώρο των οικονομικών δραστηριοτήτων τους. Η μεγάλη διάδοση των βιομηχανοποιημένων προϊόντων τους αχρήστευσε ως τεχνίτες. Το αποτέλεσμα είναι να προσεγγίζουν πια αναγκαστικά και μαζικά τα αστικά κέντρα, να εγκαθίστανται σε άθλιους καταυλισμούς στα όρια των πόλεων για αναζήτηση δουλειάς και να υφίστανται καθημερινές και αλλεπάλληλες ρατσιστικές διακρίσεις.

Θύματα όμως αυτού του λησμονημένου ολοκαυτώματος ήταν και οι ψυχικά ασθενείς, οι σωματικά ανάπηροι και  οι ομοφυλόφιλοι  και όσοι δεν είχαν χαρακτηρισθεί άξιοι να  ανήκουν στην Αρεία φυλή (διανοητές, πολιτικοί ακτιβιστές,  μέλη θρησκευτικών ομάδων). Αυτοί οι άνθρωποι χάθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και σε μαζικές εκτελέσεις, σύμφωνα με  αρχεία που κράτησαν οι ίδιοι οι Ναζί (κείμενα και φωτογραφίες), μαρτυρίες (επιζώντων, δραστών και αυτοπτών μαρτύρων) και τα στατιστικά στοιχεία των χωρών υπό ναζιστική κατοχή.

Γύρω στα 400.000 άτομα  που έπασχαν από ψυχικές ασθένειες ή αναπηρίες στειρώθηκαν και άγνωστος αριθμός παιδιών και ενηλίκων   που είχαν γεννηθεί με παραμορφώσεις ή υπέφεραν από ψυχικές ασθένειες δολοφονήθηκαν. Υπολογίζεται ότι συνολικά 200.000 άνθρωποι θανατώθηκαν ως αποτέλεσμα αυτού του προγράμματος ευγονικής των Ναζί.   

Εκτός των ατόμων με ειδικές ανάγκες, πάνω από ένα εκατομμύριο ομοφυλόφιλοι Γερμανοί έγιναν στόχος, από τους οποίους 100.000 συνελήφθησαν και 50.000 φυλακίστηκαν. Ένας μεγάλος αλλά  άγνωστος αριθμός εγκλείστηκε σε κρατικά ψυχιατρεία. Εκατοντάδες Ευρωπαίοι ομοφυλόφιλοι που ζούσαν σε κατεχόμενες χώρες ευνουχίστηκαν βάσει δικαστικής απόφασης. Περισσότεροι από 15.000 θάνατοι ομοφυλόφιλων αντρών έχουν καταγραφεί επίσημα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο ακριβής αριθμός των ανθρώπων που δολοφονήθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς μπορεί να μη γίνει ποτέ γνωστός. Σύμφωνα με πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα Βρετανικά και Σοβιετικά έγγραφα φαίνεται  ότι, το σύνολο των θυμάτων μπορεί να είναι υψηλότερο απ' ότι πιστευόταν και να υπερβαίνει κατά πολύ τα δέκα εκατομμύρια…

Δυστυχώς όμως και σήμερα ο ρατσισμός και η περιθωριοποίηση κοινωνικών ομάδων συνεχίζεται. Οι Ρομά, για παράδειγμα, όπως γράφει και η δημοσιογράφος Δήμητρα Κυρανούδη, εξακολουθούν να υφίστανται κοινωνικό αποκλεισμό και επιθέσεις τόσο στη Γερμανία όσο και πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Τα περιστατικά ρατσιστικών επιθέσεων σε βάρος τους αλλά και οργανωμένης ξενοφοβικής προπαγάνδας από τα μέσα επικοινωνίας και επίσημους δημόσιους φορείς είναι αναρίθμητα. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε στη Γερμανία, το 44% των Γερμανών πιστεύουν πως οι Ρομά έχουν μια «φυσική» ροπή προς την «αποκλίνουσα συμπεριφορά», ενώ 4 στους 10 παραδέχονται πως δεν τους θέλουν στην περιοχή τους. Το στοιχείο που σοκάρει είναι πως η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων δεν είχε ποτέ κάποια κακή προσωπική εμπειρία. 

Στην Γαλλία ο Σαρκοζί, μετά την δολοφονία του Λουίτζι Ντικενέτ (τσιγγάνικης καταγωγής)  και των γεγονότων που ακολούθησαν, εξαπέλυσε πογκρόμ διάλυσης των 300 καταυλισμών των Ρομά. Στη χώρα μας οι περισσότεροι δήμοι δεν διευκολύνουν τις νόμιμες συναλλαγές των τσιγγάνων με τις υπηρεσίες τους και κρατούν τους τσιγγάνους σε συνθήκες εξαθλίωσης ώστε να τους αναγκάσουν να φύγουν από τα όρια του δήμου τους. Τέτοιες ενέργειες έγιναν εναντίον τσιγγάνων στη Μενεμένη Θεσσαλονίκης το 1996, στα Τρίκαλα το 1990 και 1997, στον Εύοσμο το 1998, στον Ασπρόπυργο το 1999 κλπ. Πρόσφατα οι Ρομά έγιναν στόχος του περιφερειάρχη Πελοποννήσου Πέτρου Τατούλη με σκοπό τη διάλυση όλων των υφιστάμενων καταυλισμών  στην Πελοπόννησο. Σχεδόν σε καμία περίπτωση δεν προσφέρθηκε στους εκδιωχθέντες βιώσιμη εναλλακτική λύση μετά την εκδίωξή τους. Όπως δήλωσε η Ντιμιτρίνα Πετρόβα, διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Κέντρου για τα δικαιώματα των τσιγγάνων το 1998, «οι Ρομά στην Ελλάδα δεν λογαριάζονται για άνθρωποι».

Ο δρόμος προς μια πραγματική κοινωνική ένταξη των Ρομά στις ολοένα και πιο εσωστρεφείς δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες φαντάζει μακρύς. Γεγονός που υπενθύμισε στους παρευρισκόμενους ένας από τους επιζήσαντες των ναζιστικών διωγμών των Ρομά, ο Ολλανδός Ζόνι Ουάιζ, κατά την διάρκεια των εγκαινίων του μνημείου μνήμης για τον αφανισμό των Ρομά, τον Οκτώβρη του 2012 στο Βερολίνο, λέγοντας ότι «παρότι μισό εκατομμύριο  Ρομά, άντρες, γυναίκες και παιδιά, δολοφονήθηκαν κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος, η κοινωνία δεν έμαθε απολύτως τίποτε».

Ενδεικτική είναι και η ερώτηση σαράντα βουλευτών του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου στις 15-12-2010.

Ερώτηση με αίτημα προφορικής απάντησης προς το Συμβούλιο

«Πολλά μέλη της κοινότητας των Ρομά υποφέρουν εξαιτίας των διακρίσεων και του κοινωνικού αποκλεισμού που υφίστανται σε ολόκληρη την Ευρώπη: γίνονται συχνά στόχος δυσμενών σχολίων και επιθέσεων με ρατσιστικά κίνητρα, υφίστανται παρενοχλήσεις από τις δυνάμεις της αστυνομίας, και συχνά η πολιτεία αρνείται να τους αναγνωρίσει ακόμη και τα στοιχειώδη δικαιώματα του πολίτη. Σε όλες τις πτυχές της ζωής, επικρατεί μία κατάσταση που χαρακτηρίζεται από διακρίσεις σε βάρος τους και τούτο κυρίως στους τομείς της εκπαίδευσης, της απασχόλησης, της στέγασης και της κοινωνικής πρόνοιας. Η άγνοια του μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας σε ότι αφορά την ιστορία των Ρομά συμβάλλει κατά πολύ στην προκατάληψη του κόσμου έναντι των πληθυσμών Ρομά και, συν τοις άλλοις, συνιστά εμπόδιο στην ενσωμάτωσή τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν είναι ευρέως γνωστό ότι στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, η κοινότητα των Ρομά υπέστη, όπως συνέβη και με τον εβραϊκό λαό, μεγάλη καταπίεση από το καθεστώς των Ναζί για ρατσιστικούς λόγους· δεκάδες χιλιάδων Ρομά δολοφονήθηκαν στα κατακτημένα από τους Γερμανούς εδάφη της Ανατολικής Ευρώπης και χιλιάδες ακόμη σκοτώθηκαν σε ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης. Οι Ρομά καταδιώχθηκαν επίσης και στο τμήμα της Δυτικής Ευρώπης που είχε κατακτηθεί από τους Γερμανούς, μολονότι εκεί, από τη μία χώρα στην άλλη, η μοίρα τους ήταν διαφορετική.

Ορισμένα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναγνώρισαν, όπως έπραξε η Γερμανία το 1982, τη γενοκτονία των Ρομά στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Η πράξη αυτή θα αποτελούσε, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιστορικό γεγονός για την κοινότητα των Ρομά και για ολόκληρη την Ευρώπη. Στις 27 Ιανουαρίου 2011, θα εορταστεί η επέτειος της απελευθέρωσης του Άουσβιτς. Το γεγονός αυτό παρουσιάζει μία ιστορική ευκαιρία για να θυμηθούν οι πολίτες της Ευρώπης τη φρίκη του Ολοκαυτώματος σε σχέση με όλα τα θύματα του Ναζισμού. Δεν θεωρεί το Συμβούλιο ότι και οι Ρομά έχουν το δικαίωμα να δουν τη βασανισμένη κοινή τους ιστορία να αναγνωρίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση; Τι προτίθεται να πράξει το Συμβούλιο για την καλύτερη κατανόηση εκ μέρους των λαών της Ευρώπης της κοινής ιστορίας τους με τους Ρομά;

Τελικά την  Πέμπτη 27-1-2011, με την ευκαιρία της Διεθνούς Ημέρας του Ολοκαυτώματος, το γερμανικό κοινοβούλιο  για πρώτη φορά τίμησε τη γενοκτονία των Ρομά. Μετά λίγες μέρες ακολούθησε και το ευρωπαϊκό  κοινοβούλιο με την προβολή μάλιστα  της ταινίας  "Ελευθερία",  του Τόνι Γκάτλιφ, η οποία παρουσιάζει τις διώξεις των Ρομά από τους Ναζί. Για τη χώρα μας, αν και ζουν περισσότεροι από 250.000 Ρομά,  το λησμονημένο ολοκαύτωμα παραμένει επιδεικτικά λησμονημένο…

Οι χάρτινες βάρκες του ποταμού  Μπουγκ

Είναι άξιο λόγου γιατί το ολοκαύτωμα των Ρομά παρέμεινε λησμονημένο για εβδομήντα χρόνια. Πέρα από τις πολιτικές, θρησκευτικές και άλλες  αντιλήψεις της σύγχρονης «δημοκρατίας», οι Ρομά δεν διέθεταν τους υποστηρικτές εκείνους που θα έφερναν το θέμα στην επιφάνεια. Εκτός αυτού, σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο  Νικολάε Φουρτούνα, «Οι Ρομά που επιβίωσαν από την ναζιστική θηριωδία δεν ήθελαν να μεταδώσουν παραπέρα αυτά που συνέβησαν, γιατί στην κουλτούρα των Ρομά δεν επιτρέπετε να μιλήσεις για το θάνατο, στην κουλτούρα των Ρομά είναι ντροπή να πεις ότι δεν είχες να φας, ότι δεν είχες να ντυθείς».

Στην δε  συνέντευξή του στην εκπομπή  Εξάντας, αναφέρει: « Οι νέοι Ρομά πίστευαν στην ιστορία των βαρκών από χαρτόνι. Ο μύθος των βαρκών από χαρτόνι είναι μια κοινωνική αποτύπωση του αφανισμού των προγόνων τους στην Υπερδνειστερία. Σαν οι Ρομά να είχαν μπαρκάρει, σε μερικές βάρκες από χαρτόνι και αφέθηκαν στα νερά του Μπουγκ. Το χαρτόνι βρεχόταν και οι Ρομά πνίγονταν. Στην αρχή προσπάθησα να βρω εξηγήσεις, λέει ο Φορτούνα, γι αυτή την κοινωνική αποτύπωση και τότε, συγκρίνοντας αυτόν τον τρόπο εξόντωσης με τους θαλάμους αερίων, με τις θανατηφόρες ενέσεις, με τις εκτελέσεις, με οποιαδήποτε άλλη μορφή εξόντωσης, διαπίστωσα ότι οι βάρκες από χαρτόνι εμπεριέχουν με κάποιο τρόπο τη διασκέδαση, ότι πεθαίνεις σαν χαζός, κάπου εκεί είναι η ιδέα. Με την έννοια ότι λαμβάνεις μέρος σε ένα θάνατο παρωδία».

Η αναφορά αυτή του Νικολάε Φορτούνα αναδεικνύει την μυθολογική υπέρβαση των Ρομά για τη ζωή και τον θάνατο, σε δε συνδυασμό με τον ανέμελο χαρακτήρα τους, την αγάπη τους για τη ζωή, τις αντιλήψεις για την ιδιοκτησία, την ελευθερία, την υιοθέτηση τρόπων ζωής και παραδόσεων που διαφέρουν από τα ήθη της πλειοψηφίας και  τη μεγάλη τους ανθεκτικότητα ενάντια στις διώξεις, από την στιγμή που πάτησαν το πόδι τους στην Ευρώπη, τους κάνει για την σύγχρονη κοινωνία και τους κανόνες και την τάξη που επιθυμεί να επιβάλει, εχθρούς και τους ζώντες αλλά και τους προγόνους τους.

Η αναγνώριση του ολοκαυτώματος των Ρομά δεν φθάνει, δεν είναι αρκετή να πείσει για τις καλές προθέσεις της δύσης όταν συνεχίζονται σε όλες τις χώρες της Ευρώπης οι διώξεις και η περιθωριοποίηση. Όπως όμως και νάχει το πράγμα οι Ρομά κάθε χρόνο, από 23 Απρίλη μέχρι 1 Μάη, θα γιορτάζουν την σημαντικότερη γιορτή τους, την Άνοιξη.

ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝ