Η αντιπαλότητα μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας είναι ένα ζήτημα με βαθιές ιστορικές ρίζες
- Εδώ και λίγες εβδομάδες έχει "ξυπνήσει" ξανά μετά την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού από την Τουρκία...
Ο γεωπολιτικός ρόλος της χώρας του... σουλτάνου Ερντογάν και η αξία Δαρδανελίων και Βοσπόρου
- Ο αμερικανικός παράγοντας, το Δόγμα Τρούμαν και η ρωσική εισβολή στην Κριμαία
- Η "κόκκινη γραμμή" της Τουρκίας για τη Συρία και ο ρωσικός "μονόδρομος" για το φυσικό αέριο
- Το... συμπέρασμα του Stratfor: "Η Άγκυρα βρισκόταν για αρκετό καιρό σε «καταστολή», όμως πλέον έχει έρθει η ώρα της...
"
Η κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού έδωσε την «αφορμή» για αναβίωση της παλιάς αντιπαλότητας μεταξύ Τουρκίας- Ρωσίας. Οι περίπλοκες ενεργειακές σχέσεις, το «κλειδί» των Στενών του Βοσπόρου, η εμπλοκή της Ευρώπης στη Συρία και ο... αμερικανικός παράγοντας.
Η οργή του Πούτιν
Έχοντας ακόμα «φρέσκια» την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους από την Τουρκία, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν είχε να πει μερικά «λογάκια» στον πάλαι ποτέ σύμμαχό του, τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στην ομιλία του για την κατάσταση του έθνους.
Ο Πούτιν, εξοργισμένος, παραπονέθηκε ότι «είμασταν έτοιμοι να συνεργαστούμε με την Τουρκία σε ιδιαίτερα ευαίσθητα ζητήματα και να προχωρήσουμε πιο πέρα από τους συμμάχους τους. Ο Αλάχ ξέρει μόνο γιατί το έκαναν. Προφανώς ο Αλάχ αποφάσισε να τιμωρήσει την κυβερνώσα ελίτ στην Τουρκία αφαιρώντας τη λογική τους».
Αν και ο Πούτιν μπορεί να ακούστηκε λίγο δραματικός, πίσω από το σοκ και την ανησυχία έναντι της Τουρκίας, υπάρχει μια σκληρή γεωπολιτική αλήθεια, όπως αναφέρει δημοσίευμα του euro2day.
Η Ρωσία γνωρίζει πόσο σημαντικό είναι να διατηρήσει φιλικές σχέσεις με την Τουρκία όταν έρχεται αντιμέτωπη με μεγαλύτερες δυνάμεις της Δύσης. Και αυτό διότι η Τουρκία κρατά τα «κλειδιά» για τα Δαρδανέλια και τον Βόσπορο –ο μόνος δρόμος που έχουν τα ρωσικά εμπορικά και πολεμικά πλοία για να φτάσουν στη Μεσόγειο από τα ρωσικά λιμάνια στη Μαύρη Θάλασσα.
Όλοι οι υπολογισμοί του Πούτιν σε ότι αφορά την αντιμετώπιση των ΗΠΑ αλλάζουν λόγω της άβολης πραγματικότητας ότι η Μόσχα δεν μπορεί πλέον να βασίζεται στην Τουρκική ουδετερότητα σε ένα από τα πιο στρατηγικά σημεία του χάρτη.
Εντάσεις για τα... Στενά
Το 1946, όταν είχε μόλις τελειώσει ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, δίνει μια χρήσιμη εικόνα για την εξαιρετική εμμονή της Μόσχας για τα Τουρκικά Στενά. Έχοντας χάσει την αυτοκρατορία της μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, η οικονομικά κατεστραμμένη Τουρκία αγωνίζονταν να δημιουργήσει ένα έθνος, επιλέγοντας σοφά να μην συμμετέχει στον δεύτερο γύρο της παγκόσμιας σύγκρουσης.
Μια δεκαετία νωρίτερα, όταν οι στρατιώτες του Χίτλερ εισέβαλαν την αποστρατικοποιημένη Ρηνανία και ο Μουσολίνι διακήρυττε ανοικτά την επιθυμία του να καταλάβει την Ανατολία, μια αγχωμένη Τουρκία απαίτησε αναθεώρηση του δόγματος διακυβέρνησης των Στενών, υποστηρίζοντας πως τα Στενά πρέπει να επαναστρατιωτικοποιηθούν και να τεθούν υπό τον αποκλειστικό έλεγχο της Τουρκίας.
Το αποτέλεσμα ήταν η Σύμβαση του Montreux του 1936, που επισημοποίησε την ρόλο της Τουρκίας ως φύλακα των Στενών, διασφαλίζει την ελευθερία διέλευσης εμπορικών πλοίων σε καιρούς ειρήνης και επιβάλει περιορισμούς στο μέγεθος, τον τύπο και το τονάζ πολεμικών πλοίων εκτός Μαύρης Θάλασσας. Στο πλαίσιο της Σύμβασης, τα πολεμικά πλοία χωρών εκτός Μαύρης Θάλασσας στα οποία η Τουρκία επιτρέπει να εισέλθουν στα Στενά δεν μπορούν να παραμένουν στη Μαύρη Θάλασσα για περισσότερο από 21 ημέρες. Σε περιόδους πολέμου, αναμένεται από την Τουρκία να απαγορεύει παντελώς τους εμπόλεμους στα Στενά, προκειμένου να μην υπάρχουν συγκρούσεις στη Μαύρη Θάλασσα.
Η στάση των Σοβιετικών
Όμως οι Σοβιετικοί ποτέ δεν ικανοποιήθηκαν απόλυτα με την ουδετερότητα της Τουρκίας, γνωρίζοντας πως η Άγκυρα πιθανότατα θα «έγερνε» προς τη Δύση όταν θα δυσκόλευαν τα πράγματα. Οι Σοβιετικοί είπαν στους Τούρκους το 1946 όταν αν ήθελαν ειλικρινά να είναι σύμμαχοι, τότε θα έπρεπε να δώσουν στους Σοβιετικούς δικαιώματα βάσεων στα Δαρδανέλια. Οι Σοβιετικοί «έριξαν» διάφορες απειλές για να δείξουν στην Τουρκία τη σοβαρότητα του θέματος, όπως για παράδειγμα τις σοβιετικές διεκδικήσεις περιοχών της ανατολικής Τουρκίας, την υποκίνηση των Κούρδων αυτονομιστών και τη στήριξη των διεκδικήσεων της Συρίας στην επαρχία Χατάι.
Η αγανακτισμένη Τουρκία αναζήτησε αμερικανική βοήθεια. Ο αμερικανός πρέσβης στην Τουρκία Έντουιν Ουίλσον εξήγησε στον αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Τζέιμς Μπέρνς ότι, «ο πραγματικός (Σοβιετικός) σκοπός έναντι της Τουρκίας δεν είναι μια αναθεώρηση του καθεστώτος των Στενών, αλλά η κυριάρχηση της Τουρκίας. Στην ευρεία ζώνη ασφαλείας της Σοβιετικής Ένωσης, που εκτείνεται από την Βαλτική μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα, η Τουρκία αποτελεί ένα μοναδικό κενό... ο Σοβιετικός στόχος, ως εκ τούτου, είναι να αποσυνθέσει αυτή την νυν ανεξάρτητη Τουρκική κυβέρνηση και να εδραιώσει στη θέση της ένα υποτελές ή «φιλικό» καθεστώς στην Τουρκία, που θα ολοκληρώσει την ζώνη ασφαλείας των εξυπηρετικών χωρών στα δυτικά και νότια σύνορα της Ρωσίας και θα βάλει τέλος στην Δυτική επιρροή στην Τουρκία».
Έτσι, είχε έρθει η ώρα οι ΗΠΑ να φέρουν την Τουρκία υπό την ομπρέλα ασφαλείας τους.
Στις 6 Απριλίου του 1946, το USS Missouri έφθασε στην Κωνσταντινούπολη με το πρόσχημα της παράδοσης της τέφρας του Τούρκου πρέσβη των ΗΠΑ, ο οποίος είχε πεθάνει σε αμερικανικό έδαφος. Μια ενθουσιώδης Τουρκία γιόρτασε την άφιξη του αμερικανικού πολεμικού πλοίου με ειδικά γραμματόσημα και δώρα για τους αξιωματικούς του αμερικανικού ναυτικού. Όπως το έθεσε ο πρέσβης κ. Ουίλσον, «η επίσκεψη του USS Missouri είναι ικανή να λάβει τον χαρακτήρα ενός εξ αυτών των αστάθμητων γεγονότων, η επιρροή του οποίου εκτείνεται πολύ πέρα από το άμεσο θέατρο στο οποίο λαμβάνει χώρα».
Η φανταχτερή επίδειξη μιας αμερικανικής εγγύησης ασφάλειας ήταν το πρελούδιο στο αίτημα που υπέβαλε τον Φεβρουάριο 1947 στο Κογκρέσο ο αμερικανός πρόεδρος Χάρι Τρούμαν ώστε να παρασχεθεί ξένη βοήθεια στην Τουρκία και στην Ελλάδα «για να βοηθήσει τους ελεύθερους ανθρώπους να χειριστούν τις μοίρες τους με τον δικό τους τρόπο». Αυτό ήταν το Δόγμα Τρούμαν που «κλείδωσε» τον Ψυχρό Πόλεμο, με την Τουρκία να τάσσεται ξεκάθαρα στο πλευρό των ΗΠΑ.
Η αναβίωση μιας παλιάς αντιπαλότητας
Η αντιπαράθεση Τουρκίας-Ρωσίας επιστρέφει τώρα, όχι διότι το ήθελε κάποια από τις δυο πλευρές, αλλά διότι η γεωπολιτική οδήγησε εκεί. Ο Πούτιν και ο Ερντογάν είναι οι κληρονόμοι δυο ιστορικών αυτοκρατοριών που πολέμησαν πολλούς πολέμους από τον 17ο μέχρι τον 19ο αιώνα. Με τις δυο χώρες να αναδύονται και πάλι, ήταν αναμενόμενο ότι κάποια στιγμή θα ξανασυγκρούονταν. Το πρώτο σημάδι ήρθε τον Αύγουστο του 2008, όταν η εισβολή της Ρωσίας στην Γεωργία έκανε την Τουρκία να «ξυπνήσει» και να δει πως η Μόσχα είναι έτοιμη και πρόθυμη να χρησιμοποιήσει την στρατιωτική ισχύ της για να ξαναδημιουργήσει ουδέτερες περιοχές στην πρώην Σοβιετική σφαίρα προκειμένου να αντισταθμίσει την διείσδυση της Δύσης στην περιοχή.
Την περίοδο εκείνη, η Ρωσία δεν ήταν ικανοποιημένη με το ότι η Τουρκία άφηνε αμερικανικά πολεμικά πλοία να περάσουν στη Μαύρη Θάλασσα προκειμένου να δώσουν βοήθεια στα λιμάνια της Γεωργίας· η Μόσχα μετέφερε την δυσαρέσκειά της καθυστερώντας τη διέλευση χιλιάδων τουρκικών φορτηγών στα ρωσικά σύνορα. Όμως και οι δυο πλευρές έκαναν το παν για να αποφύγουν μια μεγαλύτερη ρήξη.
Η Κριμαία...
Η εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία το 2014 ήταν το επόμενο μεγάλο ρωσικό χτύπημα που δέχθηκε η Τουρκία. περίπου 300.000 τουρκόφωνοι Τάταροι παραμένουν στην χερσόνησο της Κριμαίας ως «απομεινάρι» της Οθωμανικής ιστορίας. Η γρήγορη άμυνα των Τατάρων από την Τουρκία λόγω της εισβολής αυτής δεν οφείλονταν μόνο στην ανησυχία για τους εθνοτικούς συγγενείς της: η Τουρκία καταλάβαινε πως η ισορροπία δυνάμεων στη Μαύρη Θάλασσα άλλαζε. Η κατάληψη της Κριμαίας από τη Ρωσία σήμαινε πως η Μόσχα δεν χρειάζεται πλέον να ασχολείται με ενοχλητικές συμφωνίες μίσθωσης με την άστατη κυβέρνηση του Κιέβου. Η Ρωσία πλέον απολαμβάνει την ελευθερία της να ενισχύσει τον στόλο της Μαύρης Θάλασσας, έναν στόλο που σε μεγάλο βαθμό έχει σχεδιαστεί για να αντισταθμίσει την ναυτική δύναμη της Τουρκίας.
... και η Συρία
Η εμπλοκή της Ρωσίας στη Συρία το 2015 ήταν η «κόκκινη γραμμή» για την Τουρκία. Σε αυτό το κεφάλαιο της Τουρκικής επέκτασης, το Ισλαμιστικό Κόμμα της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης λογικά θέτει ως προτεραιότητα την αστάθεια στην «πίσω αυλή» της στη Μέση Ανατολή. Η προσοχή της Τουρκίας είναι στραμμένη στη βόρεια Συρία και το βόρειο Ιράκ, μια ζώνη πρώην Οθωμανικών επαρχιών που εκτείνονται φυσικά ανατολικά από την επαρχία Χατάι της Τουρκίας. Η εμπλοκή της Ρωσίας στη Συρία, για υπεράσπιση της Αλαουιτικής κυβέρνησης, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον στόχο της Τουρκίας για επέκταση του δικού της στρατιωτικού αποτυπώματος στο Χαλέπι, διατηρώντας υπό έλεγχο τη δραστηριότητα των Κούρδων αυτονομιστών και αντικαθιστώντας στο τέλος τον πρόεδρο της Συρίας Μπασάρ αλ Άσσαντ με μια Σουνιτική κυβέρνηση φιλική προς τα συμφέροντα της Τουρκίας.
Ο ιρανο-τουρκικός ανταγωνισμός θα περιπλέξει ακόμα τις φιλοδοξίες της Τουρκίας για το Ιρακινό Κουρδιστάν, όπου ο Ερντογάν έχει αναπτύξει στενούς επιχειρηματικούς δεσμούς με τον επικεφαλής του Δημοκρατικού Κόμματος του Κουρδιστάν, Μασούντ Μπαρζανί. Η Τουρκία έχει ήδη βοηθήσει τον Μπαρζανί να αναπτύξει μια ανεξάρτητη πετρελαιοεξαγωγική οδό σε βάρος των συμμάχων του Ιράν στη Βαγδάτη και τώρα ετοιμάζεται να κάνει το ίδιο για το φυσικό αέριο, προκειμένου να τροφοδοτήσει την τουρκική αγορά. Όμως η κατάρρευση της ειρηνευτικής διαδικασίας της Τουρκίας με το PKK, οι μαχητές του οποίο βρίσκουν καταφύγιο στο Ιρακινό Κουρδιστάν) και το κενό εξουσίας στη βόρεια Συρία, το οποίο εκμεταλλεύονται οι Κούρδοι αυτονομιστές, θα κάνει τον τουρκικό στρατό πιο επιθετικό πέρα από τα σύνορά του, τόσο στη Συρία όσο και στο Ιράκ.
Ο έλεγχος της Τουρκίας επί των εσόδων από αυτές τις πωλήσεις πετρελαίου επιτρέπει στην Άγκυρα να επηρεάζει σημαντικά την κυβέρνηση του Ιρακινού Κουρδιστάν, όμως ο Μπαρζανί και οι σύμμαχοί του βρίσκονται στην αδύνατη θέση να συνεργάζονται με τον τούρκο εχθρό την ίδια ώρα που η Τουρκία αυξάνει σημαντικά το στρατιωτικό αποτύπωμά της σε κουρδικό έδαφος. Αυτό δημιουργεί μια εύκολη ευκαιρία για το Ιράν και τη Ρωσία να εκμεταλλευτούν τις κουρδικές μεραρχίες και τους αγωνιστές ώστε να απωθήσουν την Τουρκία.
Την ώρα που προωθεί ένα εξαιρετικά περίπλοκο ενεργειακό σχέδιο στο Ιρακινό Κουρδιστάν, η Τουρκία προσπαθεί να μπει και στην ενεργειακή σκηνή της Ανατολικής Μεσογείου. Τόσο το Ισραήλ όσο και η Κύπρος έχουν δει τα σχέδιά τους για εξαγωγή παράκτιου φυσικού αερίου να μπαίνουν στον «πάγο» λόγω των εξαγωγικών και ρυθμιστικών εμποδίων, ενώ η Αίγυπτος αναδύεται ως ο νέος πιθανός κόμβος φυσικού αερίου της περιοχής. Καθώς συνεχίζεται η συζήτηση αναφορικά με τις πολλές προτάσεις για αγωγούς και εξαγωγικά τέρμιναλς υγροποιημένου φυσικού αερίου, η Τουρκία θα αισθανθεί πιο επείγουσα την ανάγκη να πιέσει για επανένωση της Κύπρου προκειμένου να αρθεί ένα από τα βασικά εμπόδια στην ενεργειακή ενοποίηση της Τουρκίας με τους γείτονές της στη ανατολική Μεσόγειο.
Η πιο συμβατή γεωπολιτικά ενεργειακή πηγή για την Τουρκία είναι το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο ετοιμάζεται να στείλει 6 δις. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου στην χώρα αρχής γενομένης από το 2019, μέσω του Trans-Anatolian Pipeline (άλλα 10 δις. κυβικά θα σταλούν στη συνέχεια στην Ευρώπη μέσω του TAP). Αυτό θα βοηθήσει την Τουρκία να περιορίσει την ενεργειακή εξάρτησή της από τη Ρωσία κατά περίπου 12%, όμως θα εξακολουθήσει να χρειάζεται να ψάξει και αλλού για να μειώσει πραγματικά την εξάρτησή της από τη Μόσχα. Ο Καύκασος, όπως και η Μέση Ανατολή, θα μετατραπεί σε μια ακόμα μεγάλη αρένα για τον ρωσοτουρκικό ανταγωνισμό. Η Ρωσία ήδη εργάζεται σκληρά στην προσπάθειά της να «τραβήξει» πιο κοντά στο Κρεμλίνο το Μπακού, μέσω των διπλωματικών ελιγμών αναφορικά με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και θα κάνει ότι μπορεί για να εμποδίσει τα σχέδια της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν να δημιουργήσουν έναν ενεργειακό δεσμό μέσω της Κασπίας με το Τουρκμενιστάν.
Το «ξύπνημα» της Τουρκίας
Πριν από τέσσερα χρόνια, το Stratfor συνδιοργάνωσε μια προσομοίωση στην Κωνσταντινούπολη με τον Τουρκικό Σύνδεσμο Βιομηχανικών και Επιχειρήσεων, για να δοθεί μια εικόνα του ενεργειακού κόσμου το 2040 και την θέση της Τουρκίας στον κόσμο αυτό. Είδαμε έναν κόσμο στον οποίον μια απρόθυμη Τουρκία αναπόφευκτα θα «συρθεί» σε συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή και με τη Ρωσία, κάτι που καθιστούσε ζωτικής σημασίας η Τουρκία να δημιουργήσει μια στρατηγική για το μέλλον που θα εμποδίζει τη Ρωσία από το να «αχρηστεύσει» οικονομικά την Τουρκία.
Ο τότε υπουργός Εξωτερικών της χώρας και νυν πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου, έκλεισε την προσομοίωση αυτή με το μήνυμα ότι η Τουρκία «δεν θα ακολουθήσει μια νέα επεκτατική πολιτική» και πως ο τρόπος με τον οποίον η Τουρκία θα αντιμετωπίσει τις ενεργειακές προκλήσεις θα είναι να εκμεταλλευτεί την γεωπολιτική της θέση και να διατηρήσει μια σταθερή σχέση με τους γείτονές της.
Αυτή ήταν μια περίοδος όπου η συγκεκριμένη πολιτική του Νταβούτογλου «θόλωνε» την «όραση» της τουρκικής πολιτικής ελίτ. Η πολιτική αυτή αποδείχθηκε μυωπική, όμως ήταν και αναμενόμενη από μια χώρα που αφυπνίζονταν από έναν γεωπολιτικό «ύπνο» δεκαετιών και δεν είχε διάθεση να προκαλέσει προβλήματα στην περιοχή. Όμως όλα τα σημάδια ήταν ήδη εκεί: η Ρωσία ήδη έκανε επιθετικές κινήσεις στο εξωτερικό, η Ευρωπαϊκή Ένωση έδειχνε πρώιμα σημάδια διάλυσης και ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία ξεκινούσε.
Τέσσερα χρόνια μετά, η Τουρκία έχει καταρρίψει ένα μαχητικό αεροσκάφος που ανήκε στον βασικό ενεργειακό προμηθευτή της και ετοιμάζεται για στρατιωτική παρουσία στη Μέση Ανατολή. Και ο Πούτιν πρέπει τώρα να βρεί πως θα διαχειριστεί μια Τουρκία που είναι πολύ πιο πρόθυμη να συνεργαστεί με τις ΗΠΑ και τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης για να δημιουργήσει αντίβαρο στις επιθετικές κινήσεις της Μόσχας. Η Άγκυρα βρίσκονταν για αρκετό καιρό σε «καταστολή», όμως δεν υπάρχει αμφιβολία πως πλέον έχει έρθει η ώρα της.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου