Ερντογάν - Τουρκία: Ένας ηγέτης και μια χώρα στην κόψη του ξυραφιού

Ο Ερντογάν είναι μια περίπλοκη και αντιφατική προσωπικότητα: Θρήσκος (στα ακραία θεοκρατικά όρια του Θεοκεντρισμού), πνευματικό παιδί του Αχμέτ Νταβούτογλου (στα ακραία υπερεπεκτατικά ανορθολογικά όρια των περί «Στρατηγικού βάθους» θεωρήσεων του πρώην πρωθυπουργού) και μεγαλομανές άτομο (στα όρια παράκρουσης και επικίνδυνων εγχειρημάτων)...

του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΗΦΑΙΣΤΟΥ

Αυτές οι ιδιότητες της προσωπικότητας του Ερντογάν εκδηλώνονται καθημερινά. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, εκτιμάται, δεν έχει και πολύ σημασία, με την έννοια ότι η πορεία της νέο-ισλαμικής εξουσίας εκτροχιάστηκε και...
η Τουρκία είναι μια κινούμενη δίνη μέσα στην οποία συντελούνται, συμπλέκονται και εναλλάσσονται τα πιο απίθανα και απρόβλεπτα πράγματα. Ο εκτροχιασμός λογικά δεν είναι μακριά, αν και αυτό δεν σημαίνει ότι κανείς πρέπει να υποτιμά την Τουρκία ως περιφερειακή δύναμη.

Υπό αυτό το πρίσμα, καλά κάνουμε να επικεντρωνόμαστε σε πάγια και ήδη διαμορφωμένα χαρακτηριστικά της τροχιάς του Τουρκικού κράτους. Αυτά προσδιορίζουν και τον προσανατολισμό της Τουρκίας. Συνοψίζουμε δύο πτυχές: 

Πρώτον, η Τουρκία είναι ένα κράτος κοσμοθεωρητικά σχιζοφρενές το οποίο με απρόσεκτο και αντιφατικό τρόπο υπερεπεκτάθηκε πέραν των δυνατοτήτων του και κυρίως υποτιμώντας τις εσωτερικές διαιρέσεις. 

Δεύτερον, το πραξικόπημα εξώθησε σε ακόμη μεγαλύτερο πολιτικό, διπλωματικό και στρατηγικό ανορθολογισμό και ενδεχομένως αποδέσμευσε δυνάμεις που δεν μπορούν πλέον να ελεγχθούν και να διατηρήσουν την Τουρκία όπως την ξέραμε μέχρι σήμερα.

Εάν έτσι έχουν τα πράγματα η βιωσιμότητα του κράτους αυτού δεν είναι δεδομένη, εκτός και εάν στο δεύτερο ζήτημα που αναφέραμε μόλις λάβουν χώρα ανακατατάξεις στο επίπεδο των σχέσεων ΗΠΑ – Ρωσίας – Τουρκίας – Κύπρου.

Εάν η τελευταία με την Διζωνική, Δικοινοτική Ομοσπονδία (ΔΔΟ) προσχωρήσει στα πεδία της Τουρκικής επικυριαρχίας όπως οι Τούρκοι επί δεκαετίες αποσκοπούν, η Άγκυρα θα αναβαθμιστεί στο διπλωματικό και στρατηγικό πεδίο επιτρέποντας στο νέο-ισλαμική εξουσία να ελιχθεί, κυρίως στις σχέσεις με ΗΠΑ και Ισραήλ, για να επιβιώσει λίγο ακόμη μέχρι την επόμενη κρίση.

Όταν εκεί φτάσουμε, εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες της Μεγαλονήσου θα βρεθούν στα νεοτουρκικά πεδία πολλά από τα οποία δεν αποκλείεται να μοιάζουν με την σημερινή Συρία ή Λιβύη.

Κοσμοθεωρητικά σχιζοφρενές κράτος σε τροχιά υπερεπέκτασης και ενδεχομένως πτώσης και διχοτόμησης ή τριχοτόμησης

Μετά τον Κεμάλ η αναζωπύρωση των διαφορών του εγγενώς εσωτερικά διαφοροποιημένου νεοτουρκικού κράτους ποτέ δεν ήταν τόσο έντονη όσο σήμερα. Ο Κεμάλ, αφού εκτέλεσε απίστευτης έκτασης γενοκτονίες με σκοπό την ομογενοποίηση του Μικρασιατικού χώρου, κατόρθωσε να εδραιώσει ένα ιδιόμορφο δεσποτικό «κοσμικό» κρατικό καθεστώς. Επί ένα αιώνα κατανάγκαζε όλους σε συμμόρφωση στην κυρίαρχη ιδιόμορφη «κοσμική» Κεμαλική κοσμοθεωρία. «Όλοι» χωρούσαν μέσα σε αυτό το κράτος φτάνει να μην διατάρασσαν το ιδιόμορφο αυτό καθεστώς και να ασπάζονταν τα νεοτουρκικά ιδεολογήματα. Όταν κίνδυνος ουσιαστικής αμφισβήτησης του κεμαλισμού οι Ένοπλες Δυνάμεις επενέβαιναν.

Μπορεί οι νέο-ισλαμιστές να εδραιώθηκαν στην εξουσία αλλά ιδιαίτερα μετά το πραξικόπημα οι διαιρέσεις και διαφοροποιήσεις αυξάνονται, βαθαίνουν και πληθαίνουν. Κυρίως μεταξύ νέο-ισλαμιστών και κεμαλικών-«κοσμικών», Ερντογανιστών-Γκιουλενιστών και μεταξύ Τούρκων-Κούρδων. 

Οι Κούρδοι εκτιμάται ότι αριθμητικά υπερβαίνουν τα 20 εκατομμύρια και είναι διάσπαρτοι στην Τουρκική επικράτεια. Κανείς επίσης δεν πρέπει να υποτιμά τις ταξικές διαιρέσεις και την ποικιλομορφία ισλαμικών τάσεων αλλά και μειονοτήτων που εξαναγκάστηκαν να προσαρμοστούν πλην δεν αφομοιώθηκαν, κατ’ ανάγκη.

Προσθέτουμε τα εξής:

1. «Κοσμικοί» κεμαλικοί, ισλαμιστές και Κούρδοι είναι τρεις διαφορετικές κοσμοθεωρίες γεγονός που βασικά δημιουργεί ένα «σχιζοφρενές» κράτος (δεν είναι το μόνο). Τρεις διαφορετικοί στρατηγικοί προσανατολισμοί, τρεις κοσμοαντιλήψεις, τρεις κοσμοεικόνες και τρία πνευματικά και μεταφυσικά συστήματα.
2. Επί ένα αιώνα το κεμαλικό καθεστώς μπορεί να κατόρθωνε να «ενοποιεί» επίπλαστα και βιαίως αυτές τις τρεις κοσμοθεωρίες (χωρίς βέβαια να ξεχνάμε και τις ιδεολογικές/ταξικές διαιρέσεις) αλλά ο προαναφερθείς εκτροχιασμός του νεοτουρκικού κράτους ενδέχεται να έχει ήδη προκαλέσει ισχυρές τάσεις διάρρηξης.
3. Για τους νέο-ισλαμιστές, μετά την προσπάθεια να επιβάλουν μια νέα κρατική κοσμοθεωρία, την νέο-ισλαμική / νέο-οθωμανική, η επικράτησή τους ή ακόμη και οι επιβίωσή τους είναι ένα στοίχημα. Για ένα ακόμη λόγο, η κοσμοθεωρία αυτή είναι εγγενώς αντιφατική. Πιο συγκεκριμένα, όταν πριν λίγα χρόνια μελετούσαμε τόσο το βιβλίο του Αχμέτ Νταβούτογλου «Εναλλακτικές Κοσμοθεωρίες» (Εκδόσεις Ποιότητα) όσο και το Κοράνι, κατά νου ήλθε η έννοια «αρνητικές αποδόσεις». Μέσα από την ανάλυση του Νταβούτογλου καταμαρτυρείται μια αρχέγονη αντίληψη του Ισλάμ (του Ερντογάν είναι αρχέγονη σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό). Κεντρική θέση των συνεπών ισλαμιστών, και ο Νταβούτογλου δεν παρέλειψε να εξηγήσει τι σημαίνει αυτό, είναι ότι τίποτα δεν μπορεί να μακροημερεύσει όταν παρεμβάλλεται μεταξύ του Αλλάχ και του πιστού. Μάλιστα, αναφέρει μεταξύ άλλων παραδειγμάτων και το νεοτουρκικό κράτος, το οποίο, εν τούτοις, οι νέο-Οθωμανοί νεότουρκοι καβαλίκεψαν εξουσιαστικά κάνοντάς το πιο δυναστικό σε σύγκριση με το κεμαλικό καθεστώς.
4. Αυτό ήταν βασικά το πατερναλιστικά στημένο πλην πλήρες αντιφάσεων στοίχημα των Ερντογάν, Νταβούτογλου, Γκιουλ και Γκιουλέν: Στο «Στρατηγικό βάθος» (Εκδόσεις Ποιότητα), ο Νταβούτογλου ουσιαστικά έκανε ένα άλμα υπέρ ενός ισχυρού ηγεμονικού κράτους και το μεταμφίεσε με την ισλαμική κοσμοθεωρία αξιώνοντας να καταστεί ηγεμονικό και ο ηγέτης των ανά τον κόσμο ισλαμιστών. Ολοφάνερα αυτές είναι φαντασιόπληκτες και επίπλαστες κατασκευές πολύ πέραν των δυνατοτήτων της Τουρκίας –και σίγουρα υποτιμούσαν τις βαθύτατες διαιρέσεις εντός του ισλαμικού κόσμου– με αποτέλεσμα να οδηγηθεί το κράτος αυτός σε όξυνση των διαιρέσεων και διενέξεων που παρατηρούνται τους τελευταίους μήνες.
5. Μπορεί ο Ερντογάν να επικράτησε του πραξικοπήματος αλλά ο αυταρχισμός του και η αλαζονεία του είναι λογικό να εντείνουν και να βαθύνουν αυτές τις αντιθέσεις και αντιφάσεις. Στο πλαίσιο μιας πιο εξεζητημένης, μελετημένης και πατερναλιστικής στάσης και προσεκτικές ενέργειες ενδέχεται να μην οδηγούνταν τα πράγματα στην παρούσα κατάσταση όπου ακόμη και αν επικρατήσει ο Ερντογάν στο «δημοψήφισμα» πλέον θα κάθεται επισφαλώς πάνω σε ένα πυρακτωμένο θρόνο.
6. Το ερώτημα που θέσαμε πιο πάνω για τις «αρνητικές αποδόσεις» αφορά πιθανές περιστάσεις όπου οι συνεπείς ισλαμιστές θα στραφούν κατά του νέο-τουρκικού / νέο-ισλαμικού κράτους. Το ερώτημα «πόσοι πιστοί είναι και πόσο πιστοί είναι» είναι αναμφίβολα αναπάντητο εκτός και εάν μπορούμε να κατέβουμε στην ψυχή των ανθρώπων. Οι νέο-ισλαμιστές με το να ενθαρρύνουν μια «θεοκεντρική εμβάθυνση» δεν σκέφτηκαν πολύ, φαίνεται, τις συνέπειες από την κύμανση της ισλαμικής πίστης. Μέχρι στιγμής ο Ερντογάν φαίνεται να ελέγχει την κατάσταση. Όμως, όπως ήδη υπαινιχθήκαμε, τίποτε δεν είναι σίγουρο. Ιδιαίτερα εάν υπάρξουν εσωτερικές εξεγέρσεις και συγκρούσεις από τους Κούρδους και όχι μόνο.
7. Τα πολλά και φρικτά διπλωματικά λάθη στον περίγυρο της Τουρκίας δημιούργησαν πολλές αντιθέσεις και εχθρότητες και όχι κάποιου είδους τουρκική ηγεμονία στην οποία όπως ήδη αναφέραμε περιέγραψε ο Νταβούτογλου στο βιβλίο του «Στρατηγικό βάθος». Έθρεψαν επιπλέον το Κουρδικό κίνημα καθότι τίποτα από ότι συμβαίνει στον περίγυρο της Τουρκίας δεν είναι άσχετο με τις σχέσεις του νεοτουρκικού κράτους με τους Κούρδους εντός της επικράτειάς του.
8. Το κουρδικό, ακριβώς, επηρεάζεται από πλήθος αστάθμητων μεταβλητών που εισρέουν μέσα στην δίνη των στρατηγικών ανακατατάξεων με αναπόδραστο τελικό αποτέλεσμα να επηρεαστεί δραστικά και το «Τουρκικό κουρδικό πρόβλημα». Όσο διαιρεμένοι και εάν είναι οι Κούρδοι αποτελεί λάθος εκτίμηση εάν νομίσουμε πως στον κρατοκεντρικό κόσμο στον οποίο ζούμε τα δύο ή και τρία ανεξάρτητα κουρδικά κράτη που όπως εξελίσσονται τα πράγματα είναι πολύ πιθανό να δημιουργηθούν, δεν θα υπάρχουν αξιώσεις για ενοποίησή τους σε ένα ενιαίο και ισχυρό Κουρδικό κράτος. Εάν δε εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες εντός του πολυπολικού διεθνούς συστήματος με το να αναπτύξουν μια Υψηλή Κουρδική Στρατηγική, ενδέχεται μελλοντικά να καταστούν το μεγάλο κεντρικό Μικρασιατικό κράτος. Αυτή δεν είναι μια πρόβλεψη αλλά μια προβολή τάσεων που ήδη σταθεροποιούνται.

Από την στιγμή που Ερντογάν – Νταβούτογλου και το σύνολο των νέο-ισλαμιστών διακήρυξαν το «στρατηγικό βάθος» η (υπέρ)επέκταση των διπλωματικών και στρατιωτικών ενεργημάτων ήταν ενδεχομένως αναπόφευκτη. Το ίδιο και ο τρόπος που θα τα αντιμετώπιζαν άλλα κράτη συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων δυνάμεων.

Στο τρίγωνο Συρία, Τουρκία, Ιράκ έχουμε τελικά μια δίνη εναλλασσόμενων συμμαχιών στις οποίες η Τουρκία βρέθηκε βαθύτατα περιπλεγμένη. Δεν είναι μόνο το τρόπος που επηρεάζεται το κουρδικό αλλά και το γεγονός ότι με δεδομένη την μεγαλομανή αυτοπεποίθηση των νέο-ισλαμιστών οι συνεννοήσεις και συναλλαγές με τις εμπλεκόμενες μεγάλες δυνάμεις έγιναν εξαιρετικά δυσχερείς.

Στρατηγικός ανορθολογισμός

Για να καταλάβουμε σε τι περιβάλλον θα εξελίσσονται τα πράγματα για την Τουρκία (αλλά και για την Ελλάδα και κάθε άλλο κράτος), καλά κάνουμε να εντάξουμε την προβληματική μας στις εν εξελίξει πλανητικές στρατηγικές σχέσεις, ιδιαίτερα μετά την έλευση της νέας προεδρικής φρουράς στις ΗΠΑ.

Μετά από ένα τέταρτο του αιώνα της μεταβατικής μεταψυχροπολεμικής εποχής το πολυπολικό διεθνές σύστημα αρχίζει να ωριμάζει και να οδηγείται σε τροχιά ανακατατάξεων μερικές από τις οποίες σε περιφερειακό επίπεδο ενδέχεται να είναι και πολύ δραστικές.

Με δεδομένο τον κίνδυνο ενός πυρηνικού πολέμου, εάν υπάρξει ευθέως στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ δύο ή περισσοτέρων μεγάλων δυνάμεων, λογικά και ορθολογιστικά και στην βάση πάγιων τυπολογιών της σύγκρουσης των ηγεμονικών δυνάμεων (Kenneth Waltz, «Θεωρία διεθνούς πολιτικής» και John Mearsheimer, «Η Τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων», αμφότερα από τις Εκδόσεις Ποιότητα), τα πεδία αναμέτρησης για τον έλεγχο της κατανομής ισχύος είναι οι περιφέρειες του πλανήτη εκ των οποίων η ζώνη της Περιμέτρου της Ευρασίας από την Ευρώπη μέχρι την Ινδία από στρατηγική άποψη η πλέον σημαντική.

Η επί ένα τέταρτο του αιώνα μετά το 1990 υπερεπέκταση της ισχυρότερης ηγεμονικής δύναμης, των ΗΠΑ, λογικά και ορθολογιστικά, θα πρέπει να αρχίσει να περιορίζεται. Στην στρατηγική θεωρία αυτό παραπέμπει σε πολλά πράγματα τα οποία εντάσσονται σε μια εμπεδωμένη πλέον στρατηγική προβληματική:

• Τάση προς ισορροπία και όχι προς υπερίσχυση (αν και αυτό ποτέ, σύμφωνα με τον John Mearsheimer δεν παύει να βρίσκεται στο βάθος του εγκεφάλου των σχεδιαστών της της στρατηγικής μιας μεγάλης δύναμης, πλην εν γνώσει ότι αυτό είναι πιθανότατα ανέφικτο και μόνο μετά από ένα καταστροφικό πυρηνικό πόλεμο που ακυρώνει κάθε πολιτικό σκοπό). Ήδη, αποκρυπτογραφώντας τις θέσεις και τις πρώτες κινήσεις της νέας προεδρικής φρουράς των ΗΠΑ όλα δείχνουν ότι α) θα αναζητούνται εξισορροπητικές συμμαχίες και δράσεις που οδηγούν σε πλανητική ισορροπία και β) η μεγαλύτερη στρατηγική πρόκληση για την νέα ηγεσία είναι η Κίνα (και όντως είναι, εάν λάβουμε υπόψη την προβολή των δεικτών ισχύος).
• Ενώ για εγγενείς πλανητικούς λόγους εντός του αναδυόμενου πολυπολικού διεθνούς συστήματος θα αναζητείται ισορροπία δυνάμεων (Kenneth Waltz), ως προϋπόθεση σταθερότητας, οι παραδοσιακές πρακτικές δεν διαφαίνεται να αλλάζουν, εξ ου και χρήζει να συνοψίσουμε μερικές πτυχές της τυπολογίας του John Mearsheimer:

o Ο μείζων στόχος του κάθε κράτους είναι να μεγιστοποιήσει το μερίδιο του επί της παγκόσμιας ισχύος- δηλ. απόκτηση ισχύος εις βάρος των άλλων κρατών. Κύριο κριτήριο είναι οι εκτιμήσεις για την κατανομή ισχύος και εκτιμήσεις δικής τους ισχύος και των άλλων.

o Μόνιμη προσπάθεια είναι η μεγιστοποίηση το μέγιστου πλούτου που βρίσκεται υπό τον έλεγχό τους.

o Μεταφορά βαρών: μεθοδεύεται η ανάληψη αναχαίτισης από τρίτον όχι κατ’ ανάγκη «σύμμαχο», ενώ το ίδιο παραμένει θεατής (ενθάρρυνση, υποκίνηση ... μεθόδευση ...).

o Εξισορρόπηση: Δέσμευση αναχαίτισης επιτιθέμενου αντιπάλου κατόπιν δημοσιοποιημένης τυπικής ή άτυπης διακρατικής συμμαχίας και εμπράκτων μέτρων και δεσμεύσεων.

o Εκβιασμός: απειλή χρήσης βίας (μπλόφα ή μέτρα για κόστος κατά μικρών και αδυνάμων ...).

o Εξασθένιση «εχθρών» και/ή «φίλων» με πρόκληση μακροχρόνιων συρράξεων και πολέμων ενίοτε μεθοδεύοντας την εμπλοκή κάποιου αντιπάλου ή ακόμη και ουδέτερου κράτους ή συμμαχικού κράτους. Αυτό στην στρατηγική θεωρία ονομάζεται «κατατριβή τρίτων» και αποτελεί κύριο εργαλείο των ηγεμονικών δυνάμεων για τον έλεγχο της κατανομής ισχύος και την εκπλήρωση των στρατηγικών τους σκοπών.

o Υπερπόντιες εξισορροπήσεις με κύριο σκοπό την παρεμπόδιση άλλων μεγάλων δυνάμεων να υπερισχύσουν σε περιφέρειες με μεγάλους πλουτοπαραγωγικούς πόρους.

o Διευκόλυνση διείσδυσης μιας μεγάλης δύναμης με αποδυνάμωση του φρονήματος άλλων κοινωνιών και της πίστης τους στην κυριαρχία του κράτους τους (soft power).

o Προσωρινή παραχώρηση ισχύος σε αυριανούς εχθρούς για να ρυθμιστεί η κατανομή ισχύος.

o Σταματώντας εδώ την ενδεικτική αναφορά σε πάγιες στάσεις και ενέργειες στην διαπάλη των ηγεμονικών δυνάμεων, αναφέρεται ότι μείζον εάν όχι πρωταρχικό στην ιεραρχία των στρατηγικών σκοπών, είναι να παρεμποδιστεί μια άλλη μεγάλη δύναμη να καταστεί περιφερειακός ηγεμόνας. 

Υπογραμμίζουμε ότι υπάρχει μια λεπτή πλην πολύ ουσιαστική διαφορά μεταξύ του να είναι ένα μεγάλο κράτος περιφερειακή δύναμη προσπαθώντας ακατάπαυστα να διεισδύσει για να αποκτήσει ισχύ και ερείσματα και του να είναι κοντά σε μια κατάσταση που θα του επιτρέψει να κατορθώσει να γίνει περιφερειακός ηγεμόνας. Ο λόγος που όλες οι μεγάλες δυνάμεις εναλλάσσουν εξισορροπητικές συμμαχίες (Πχ ΗΠΑ με Κίνα επί Νίξον ή στο μέλλον ενδεχομένως ΗΠΑ και Ρωσίας) είναι ακριβώς επειδή οι ηγεμονικές δυνάμεις φοβούνται για την επιβίωσή τους εάν μια άλλη μεγάλη δύναμη κατορθώσει να γίνει περιφερειακή ηγεμόνας και στην συνέχεια (και σύμφωνα με τις εκτιμήσεις τους) πλανητική ηγεμόνας. Παρενθετικά, αυτό είναι κύριο στρατηγικό κριτήριο για όσους θέλουν να εκτιμούν σωστά τις στρατηγικές και τακτικές επιλογές της νέας προεδρικής φρουράς των ΗΠΑ.

Στα πιο πάνω προστίθενται και τα εξής που αφορούν τον στρατηγικό σχεδιασμό των μεγάλων δυνάμεων. Οι ηγεμονικές δυνάμεις διαθέτουν επιτελεία και μηχανισμούς διαρκών εκτιμήσεων για τις πλανητικές στρατηγικές ισορροπίες, τα δικά τους συμφέροντα και τα συμφέροντα των άλλων, την ισχύ των άλλων κρατών και ιδιαίτερα των άλλων μεγάλων δυνάμεων, και πολλά ακόμη κριτήρια και παράγοντες, με κύριο σκοπό να ανιχνεύουν τις συνέπειες των ανακατανομών ισχύος για τα συμφέροντά τους.

Ως προς τούτο διαθέτουν ένα μεγάλο φάσμα μέσων που αρχίζουν από χιλιάδες συνειδητούς ή ανεπίγνωστους κατασκόπους μέχρι μοντέρνα μέσα παρακολούθησης, χιλιάδες ειδικούς αναλυτές οργανωμένους σε κρατικά επιτελεία παρακολούθησης, ανάλυσης, στάθμισης, εκτίμησης των πραγμάτων. Έτσι ακατάπαυστα χαράσσονται εναλλακτικά στρατηγικά σχέδια και αποφάσεις που ανάλογα με την εξέλιξη των πραγμάτων εκπληρώνουν τα εθνικά τους συμφέροντα. Ανάλογα με την περίπτωση και όπως εξελίσσονται τα πράγματα πλανητικά, περιφερειακά και τοπικά, «ανασύρουν» το εναλλακτικό σενάριο το οποίο οι θεσμοί διαχείρισης της στρατηγικής τους εκτιμούν ως το πλέον συμφέρον.

Αυτή είναι μια ανελέητη και διαρκής κατάσταση στα πεδία λήψης στρατηγικών και τακτικών αποφάσεων των μεγάλων δυνάμεων. Όποιος δεν μεριμνά για την ασφάλειά του ή όποιος δεν γνωρίζει να διαπραγματεύεται πελατειακά, παθαίνει ζημιές ενίοτε θανάσιμες.

Οι μεγάλες δυνάμεις δεν λειτουργούν συναισθηματικά και δεν γνωρίζουν φίλους και εχθρούς. Γνωρίζουν τα συμφέροντά τους, τα προβάλλουν στο μέλλον, εκτιμούν την εξέλιξη των σχέσεων ισχύος και εφαρμόζουν σχέδια που συχνά πρέπει να περάσουν δεκαετίες για να κατανοήσουμε τι ακριβώς έκαναν και γιατί το έκαναν. Το δικαστήριο των εθνών όμως, συνηθίζεται να λέγεται, είναι η ιστορία και τα τετελεσμένα που δημιουργεί. Οι νεοέλληνες δεν φαίνεται να το γνωρίζουν.

Πως λοιπόν στέκεται η Τουρκία μέσα στην πιο πάνω δίνη στρατηγικών αναμετρήσεων η οποία θα γίνεται ολοένα και πιο δυνατή όσο προχωρούμε στον 21 αιώνα; Για λόγους χώρου δεν θα επεκταθούμε. Μπορούμε όμως να κάνουμε κάποιες ενδεικτικές αναφορές:

• Πρώτον, Κύρια εισροή στην Αμερικανική διαδικασία λήψης αποφάσεων είναι η ανθεκτικότητα της νέο-ισλαμικής εξουσίας όπως εξελίσσεται μετά το πραξικόπημα και τους ελιγμούς του Ερντογάν. Ποια είναι τα ερείσματα, ποια τα λάθη και ποιες οι επιτυχίες της ίδιας της Τουρκίας; Εάν η ανάλυσή μας πιο πάνω για τις κοσμοθεωρητικές και κάθε άλλου είδους διαιρέσεις του «τρελού λεωφορείου Τουρκία» είναι σωστές, κανείς λογικά θα πρέπει να αναμένει ότι ο στρατηγικός σχεδιασμός των ΗΠΑ αλλά και άλλων δυνάμεων σε χρονικό επίπεδο ετών και δεκαετιών προσβλέπει σε δομές, ηγεσίες και προσανατολισμούς που τις εξυπηρετεί (κάθε μια ξεχωριστά και σίγουρα όχι με συγκλίνοντα τρόπο παρά μόνο περιστασιακά και στο πλαίσιο εφήμερων πελατειακών συναλλαγών).
• Ιδιαίτερα εάν λάβουμε υπόψη την ανελέητα αληθινή τυπολογία του John Mearsheimer για τις στρατηγικές προσεγγίσεις των ηγεμονικών δυνάμεων στις οποίες αναφερθήκαμε μόλις, οι παρελθούσες διακηρύξεις της Τουρκίας για να καταστεί περιφερειακός ηγεμόνας (ρητές από το δίδυμο Νταβούτογλου – Ερντογάν με την επισήμανση ότι ο Ερντογάν είναι «πιο Νταβούτογλου» από τον πρώην πρωθυπουργό του), πολλά εναλλακτικά τους σενάρια στο παρελθόν ενδέχεται να μην είναι άσχετα με τις συντρέχουσες εξελίξεις. Για να το πούμε διαφορετικά, σχέδια για να μικρύνουν και να περιορίσουν συν ελέγξουν τις Τουρκικές ηγεμονικές αξιώσεις είναι διαρκώς πάνω στο γραφείο των επιτελών των μεγάλων δυνάμεων.
• Το Κουρδικό και άλλα ζητήματα σίγουρα είναι κύρια «χαρτιά». Και η Κύπρος!! εάν οι νεοέλληνες δεν κοιμόντουσαν τον ύπνο τον αξύπνητο. Όπως ήδη υπαινιχθήκαμε στην αρχή του παρόντος, εάν οι νεοέλληνες όντας είναι σε βαθύ λήθαργο για το τι συμβαίνει στην διεθνή πολιτική (φρόντισαν κάποιοι ειδικοί του soft power και τα συνειδητά ή ασυνείδητα πιόνια τους – το βουνό των ασυναρτησιών περί «παγκοσμιοποίησης» είναι ψηλό ίσαμε το Έβερεστ), κατευνάσουν την Τουρκία αρχίζοντας με την παραχώρηση της Μεγαλονήσου χειροπόδαρα δεμένη μέσα στο πιάτο του Ερντογάν (ΔΔΟ), καλά κάνουμε να ξέρουμε ότι θα συνεκτιμηθεί δεόντως και εις βάρος των Ελλήνων στην χάραξη των εναλλακτικών στρατηγικών αποφάσεων που πιο πάνω αναφέραμε ότι προβάλλονται ακόμη και σε βάθος δεκαετιών.
• Προσέγγιση Ρωσίας – Τουρκίας. Χύθηκε πολύ μελάνι που προκάλεσε σύγχυση. Καλά κάνουμε να δούμε και αυτό με όρους πάγιων στρατηγικών συλλογιστικών που αν αλλάξουν θα συμβεί στο βάθος δεκαετιών ή και αιώνων. Συντομογραφικά παρατηρούμε τα εξής:

- Η Ρωσία γνωρίζει ότι δεν μπορεί να αναμετρηθεί με τις ΗΠΑ σε επίπεδο συμβατικών στρατιωτικών δυνάμεων. Γνωρίζει επίσης τις τάσεις της Αμερικανικής στρατηγικής όσον αφορά την Κίνα και τον ρόλο που θα μπορούσε να διαδραματίσει. Δεν την συμφέρει μετωπική αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ.

- Η Ρωσία γνωρίζει ότι η προσχώρηση της Τουρκίας στα πεδία της Ρωσικής επιρροής (όπως και άλλων κρατών των Βαλκανίων και ευρύτερα Νότια της Περιμέτρου της Ευρασίας) δεν είναι εφικτή. Λογικά λοιπόν ως μια «καθωσπρέπει ηγεμονική δύναμη» προσβλέπει να αυξήσει την επιρροή της, τα ερείσματά της ή ακόμη και την «διακριτική» παρουσία της ενόψει επερχόμενων στρατηγικών συναλλαγών, κυρίως με τις ΗΠΑ εκμεταλλευόμενη τις περιφερειακές διενέξεις.

- Μια διχοτόμηση ή και τριχοτόμηση της Τουρκίας δεν θα έβλαπτε την Ρωσία και θα μπορούσε ταυτόχρονα να ενταχθεί στα πεδία των Αμερικανορωσικών συναλλαγών τα επόμενα χρόνια και δεκαετίες. Στο βάθος της σκέψης αυτών που χαράσσουν στρατηγική σύμφωνα με τα προαναφερθέντα είναι, τόσο για την Ρωσία όσο για τις ΗΠΑ, οι επερχόμενες πλανητικές εξισορροπήσεις στην αναζήτηση νέων ισορροπιών.

- Στο πλαίσιο της στρατηγικής «κατατριβή τρίτων» που προαναφέραμε στο μυαλό των Αμερικανών ενδέχεται να υπάρχουν κάποια σενάρια για αποφάσεις ανάμειξης της Ρωσίας στις υφιστάμενες ή νέες διενέξεις στην περιοχή από τα Βαλκάνια μέχρι την Ινδία. Σίγουρα, η διαχείριση των διενέξεων που προκάλεσαν Αμερικανοί ηγέτες πριν τον Τράμπ, ενδέχεται να μην είναι εύκολη ακόμη και για τις ΗΠΑ. Η προσεκτική λοιπόν, σταθμισμένη και οριοθετημένη συναλλαγή με άλλες δυνάμεις ενδέχεται να μην είναι εκτός εικόνας, οπότε η Τουρκία αλλά και άλλα κράτη της περιφέρειάς μας προγραμματικά βρίσκονται πάνω στο τραπέζι των στρατηγικών παιγνίων. 

Ως προς τις τελευταίες επισημάνσεις, σημασία έχει να υπογραμμιστεί ότι σε αντίθετα με τα θεωρήματα και ιδεολογήματα που κυριάρχησαν στην Ελλάδα μετά το 1990, ο πλανήτης και ιδιαίτερα η ευρύτερη περιφέρεια στην οποία βρίσκονται η Ελλάδα και η Τουρκία, βρίσκονται σε πλήρη μετάβαση.

Η απώλεια ελέγχου από την νέο-ισλαμική / νέο-οθωμανική νεοτουρκική ηγεσία όχι μόνο δεν σημαίνει κατιτί θετικό αλλά θα μπορούσε λογικά και ορθολογιστικά, μιλώντας τα εθελούσια αναλώσιμα κράτη Κύπρος και Ελλάδα να τοποθετηθούν αμφότερα πάνω στην φοβερή Κλίνη του Προκρούστη των στρατηγικών παιγνίων. Εάν κανείς θεωρήσει αυτή την θέση υπερβολική καλά κάνει να μετρήσει πόσοι στην Αθήνα τάχθηκαν υπέρ του σχεδίου Αναν το 2003-4 και πόσοι σήμερα πήραν θέση για την απίστευτα ανορθολογική Οδοιπορία του κ Αναστασιάδη προς τα Σούσα της Ελβετίας πριν λίγες εβδομάδες. Εάν δεν αντιστεκόταν ο μοναχικά (;) κινούμενος Υπέξ Νίκος Κοτζιάς, η Μεγαλόνησος θα ήταν στα χέρια του Ερντογάν και το στρατηγικό μας περιβάλλον συγκλονιστικά δυσμενέστερο. 

Ένα είναι σχεδόν πλήρως σίγουρο ότι ο μελλοντικός χάρτης της περιοχής μας δεν θα είναι ο ίδιος και οτιδήποτε είναι πιθανό ανάλογα και αντίστοιχα με το πώς εξελίσσονται τα πράγματα.

Ο ΥπουργόςΝίκος Κοτζιάς ανάπτυξε τελευταία πυκνές δραστηριότητες και η αποτελεσματικότητα των ενεργημάτων θα εκ του αποτελέσματος. Πολύ σημαντικό είναι τι ειπώθηκε και τι κατάλαβαν οι Αμερικανοί στο πρόσφατο ταξίδι του ΝΚ στην Ουάσιγκτον. Αναμφίβολα, μιλάμε διπλωματία που δεν μας είχαν συνηθίσει προγενέστεροι Υπουργοί Εξωτερικών. Όμως, έχει μεγάλη σημασία κατά πόσο είναι μοναχικές προσπάθειες ή κατά πόσο είναι ενταγμένες σε ένα επιτελικό στρατηγικό σχεδιασμό της Ελλάδας (ο οποίος όπως τον κατανοούμε στην στρατηγική ανάλυση δεν υπήρχε μέχρι σήμερα). 

Κρίσιμο, υποστηρίζουμε σε παράλληλη δημοσίευση, είναι το τι θα κάνει και τι θα πει ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών στην επερχόμενη επίσκεψή του στην Κύπρο στις 25 Μαρτίου.

*Ο Παναγιώτης Ήφαιστος είναι επίκουρος καθηγητής Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Στρατηγικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Πειραία. 

on alert