Το κουρδικό δίλημμα

Θα επιτραπεί η επιβίωση του πιο ελπιδοφόρου δημοκρατικού πειράματος στη Μέση Ανατολή; Η απάντηση εξαρτάται όλο και περισσότερο από τις γεωπολιτικές ιδιοτροπίες της διοίκησης του Trump...

γράφει ο EDWARD HUNT

Κατά τη διάρκεια του πολέμου εναντίον του ISIS, αμερικανοί στρατιωτικοί αξιωματούχοι επανειλημμένα επαίνεσαν τις κουρδικές στρατιωτικές ομάδες στη Συρία για τις προσπάθειές τους στο πεδίο της μάχης. «Έχουν μια αμείλικτη βούληση», δήλωσε ο... 

στρατηγός του αμερικανικού στρατού Τζέιμς Τζάραρντ, διοικητής των Ειδικών Επιχειρήσεων κατά του Ισλαμικού Κράτους, πέρυσι. “Ήταν άγριοι μαχητές και άριστοι ηγέτες και είχαν φοβερή τακτική”.

Τον περασμένο Φεβρουάριο, ο στρατηγός Joseph Votel, διοικητής της Κεντρικής Διοίκησης των Η.Π.Α., δήλωσε σε επιτροπή του Κογκρέσου ότι οι συγκροτούμενοι από τους Κουρδούς μαχητές συνιστούν “την πιο αποτελεσματική δύναμη στη χώρα κατά του ISIS”.

Δεδομένου ότι το Ισλαμικό Κράτος ξεκίνησε την εξάπλωση του τρόμου στο Ιράκ και τη Συρία το 2014, οι δυνάμεις υπό την καθοδήγηση των Κούρδων – αποτελούμενες από δύο κύριες ομάδες, τις Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPG) και τις Μονάδες Προστασίας των Γυναικών (YPJ), έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην οπισθοχώρηση του ISIS. Αλλά αυτό που προκαλεί έκπληξη σχετικά με τους συνεχείς επαίνους των Αμερικανών αξιωματούχων είναι ότι οι Κούρδοι αγωνίζονται ταυτόχρονα για μια αριστερή κοινωνική επανάσταση στη βόρεια περιοχή της Ροζάβας – κάτι που είναι αδύνατο να συναντήσει την έγκριση των Αμερικανών πολιτικών.

Δεν εκπλήσσει, λοιπόν, το γεγονός ότι οι κύκλοι της αμερικανικής ελίτ δεν συμφωνούν με τη συμμαχία του αμερικανικού στρατού με τους Κουρδικούς επαναστάτες. Όταν η συμμαχική αυτή σχέση άρχισε να διαμορφώνεται, η Wall Street Journal προειδοποίησε για τους «μαρξιστές συμμάχους της Αμερικής ενάντια στο ISIS».

Πέρυσι, ο πρώην αμερικανός διπλωμάτης Stuart Jones ζήτησε από το Κογκρέσο να διασφαλίσει ότι η συνεχιζόμενη εμπλοκή των ΗΠΑ με τις κουρδικές επαναστατικές δυνάμεις «δεν δημιουργεί πολιτικό μονοπώλιο για μια πολιτική οργάνωση που είναι στην ουσία της αντίθετη … στις αξίες και την ιδεολογία των ΗΠΑ».

Στην Ουάσινγκτον επικρατεί μεγάλη ανησυχία ότι οι Κούρδοι επαναστάτες διαμορφώνουν σταδιακά έναν αντικαπιταλιστικό χώρο που απορρίπτει σθεναρά τους βασικούς όρους της παγκόσμιας τάξης, που διαμορφώνεται από τις ΗΠΑ. Μια άλλη σημαντική επιφύλαξη είναι ότι οι Κούρδοι επαναστάτες έχουν ιστορικούς δεσμούς με το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (PKK), το οποίο η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει κατατάξει ως τρομοκρατική οργάνωση. Ενώ οι στρατιωτικοί αξιωματούχοι των ΗΠΑ αρνούνται επανειλημμένα τη σύνδεση μεταξύ των κουρδικών δυνάμεων και του ΡΚΚ, στην Ουάσιγκτον η πλειοψηφία θεωρεί ότι το YPG είναι συνιστώσα του PKK.

Με το ISISνα αντιμετωπίζει τώρα απόλυτη ήττα στο Ιράκ και τη Συρία, η σύγκρουση για την ανάμειξη των ΗΠΑ έχει έρθει στο προσκήνιο: πρέπει η Ουάσιγκτον να συνεχίσει να υποστηρίζει τις δυνάμεις υπό την καθοδήγηση των Κούρδων ή να τις αφήσει να αντιμετωπίσουν μόνες τους τις πολλές εχθρικές δυνάμεις που προσπαθούν να καταπνίξουν την επανάστασή τους ;

Η αμερικανική προσέγγιση

Όταν η κυβέρνηση Ομπάμα αποφάσισε αρχικά να συνεργαστεί με τους συριακούς Κούρδους, δεν το έκανε για να ενισχύσει την αριστερή επανάσταση – απλά αναζητούσε συμμάχους για την καταπολέμηση του ISIS.

Οι δυνάμεις υπό την καθοδήγηση των Κούρδων “προχώρησαν ως σύμμαχοι σε αυτόν τον αγώνα”, εξήγησε ο αρχηγός του υπουργείου Εξωτερικών David Satterfield νωρίτερα αυτό το έτος. “Ήταν οι μόνοι που το έκαναν. Κανένα άλλο κράτος, κανένα άλλο κόμμα, παρά τις προσφορές και τις πιέσεις μας, δεν ήταν πρόθυμο να αναλάβει αυτή τη μάχη”.

Το μόνο πρόβλημα ήταν ότι η τουρκική κυβέρνηση δεν θέλησε οι ΗΠΑ να συνεργαστούν με τους Κούρδους. Η Τουρκία, σύμμαχος του ΝΑΤΟ, θεωρεί το YPG ως επέκταση του PKK και αυτό ως υπέρμαχο της κουρδικής εθνικής απελευθέρωσης, αποτελεί εχθρό του τουρκικού κράτους. Αντιμετωπίζοντας αυτή την πρόκληση, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι δημιούργησαν μια απλή λύση: ζήτησαν από τους κούρδους μαχητές να ενώσουν τις δυνάμεις τους με άραβες μαχητές και να δημιουργήσουν ένα νέο όνομα για τη συσπείρωση των δυνάμεων αυτών.

“Πραγματικά, τους είπαμε ότι πρέπει να αλλάξετε την επωνυμία σας. Μπορείτε να ονομάζεστε όπως θέλετε να ονομάζεστε εκτός από YPG”, υπενθύμισε αργότερα ο διοικητής ειδικών επιχειρήσεων των ΗΠΑ Raymond Thomas. “Και μέσα σε μία ημέρα μάς δήλωσαν ότι ήταν οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις.”

Με την αλλαγή του ονόματος, οι ΗΠΑ άρχισαν να παρέχουν εκτεταμένη στρατιωτική υποστήριξη στους κούρδους μαχητές, βοηθώντας τους να πετύχουν πολλές νίκες εναντίον του ISIS. Οι δυνάμεις υπό την καθοδήγηση των Κούρδων υπερασπίστηκαν την περιοχή του Κόμπανι ενάντια σε μια μακρά πολιορκία, ξεκίνησαν μια μεγάλη επίθεση για να επανακαταλάβουν την πόλη Manbij (Ιεράπολη) και οδήγησαν την επίθεση στη Ράκκα, συμβάλλοντας στην απομάκρυνση του ISIS από την πρωτεύουσα της Συρίας.

Ακόμα, αξιωματούχοι των ΗΠΑ κατέστησαν σαφές ότι η υποστήριξή τους ήρθε με σημαντικές προυποθέσεις. Ανεξάρτητα από το πόσο ηρωισμό επέδειξαν οι κουρδικές δυνάμεις στο πεδίο της μάχης, οι αμερικανοί αξιωματούχοι αρνήθηκαν να υποστηρίξουν την κοινωνική επανάσταση που ξεκίνησαν οι Σύροι Κούρδοι στην Ροτζάβα.

Όταν οι Κούρδοι της Συρίας έκαναν ένα σημαντικό βήμα το Μάρτιο του 2016, ανακοινώνοντας τη δημιουργία μιας νέας αυτόνομης περιοχής στη Συρία, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι δήλωσαν την αντίθεσή τους. “Δεν υποστηρίζουμε αυτόνομες, ημιαυτόνομες ζώνες εντός της Συρίας”, δήλωσε ο εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών, Τζον Κίρμπι. “Αυτό απλά δεν γίνεται.”

Λίγους μήνες αργότερα, αξιωματούχοι των ΗΠΑ ανέλαβαν πιο συγκεκριμένες ενέργειες. Αφού είδαν τις αναφορές, σύμφωνα με τισ οποίες μέλη των ειδικών αμερικανικών δυνάμεων φορούσαν σήματα με τα διακριτικά YPG – ένα σημάδι της αυξανόμενης αλληλεγγύης μεταξύ των αμερικανικών και κουρδικών στρατιωτικών δυνάμεων – διέταξαν αμέσως τις ειδικές δυνάμεις να τις αφαιρέσουν.

Αν και οι στρατιωτικοί αξιωματούχοι των ΗΠΑ συνέχισαν να επαινούν τους Συριακούς Κούρδους, το βασικό κομμάτι της διαμάχης έλειπε: οι ΗΠΑ δεν είχαν κανένα συμφέρον να προωθήσουν το πείραμα της ριζοσπαστικής αυτονομίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης που οι ηγέτες των Κούρδων προωθούσαν. Ακόμα και ο Διοικητής Ειδικών Δυνάμεων Ρέιμοντ Τόμας, ο οποίος επαίνεσε τους Κούρδους, λέγοντας ότι φέρουν πολλές θετικές κοινωνικές αλλαγές στη Συρία, μίλησε για τις στρατιωτικές δυνάμεις που ασκούσαν την κουρδική διοίκηση ως τίποτα περισσότερο από “τους πληρεξούσιους μας”. “Οι κουρδικές δυνάμεις” είπε, “είναι μια αναπληρωματική δύναμη 50.000 ανθρώπων που εργάζονται για μας και κάνουν τις δουλειές μας”.

Νέες στρατηγικές τακτικές

Με τον πόλεμο εναντίον του ISIS να φτάνει στο τέλος του, οι αμερικανοί αξιωματούχοι αναζητούν νέους τρόπους να χρησιμοποιήσουν τους κούρδους συμμάχους τους, πιστεύοντας ότι θα μπορούσαν να έχουν χρησιμότητα στη διαμόρφωση του αποτελέσματος του πολέμου στη Συρία.

Οι συγκρούσεις στη Συρία ξέσπασαν από το 2011, αφαιρώντας τη ζωή εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Υποστηριζόμενος από το Ιράν και τη Ρωσία, ο σύριος ηγέτης Μπασάρ αλ-Ασάντ διεξήγαγε έναν καταστροφικό πόλεμο εναντίον πολλών αντάρτικων ομάδων, πολλές από τις οποίες υποστηρίχθηκαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες περιφερειακές δυνάμεις. Δεκάδες χιλιάδες πολίτες έχασαν τη ζωή τους και εκατομμύρια διέφυγαν ως ζητούντες πολιτικό άσυλο κι εκτοπίστηκαν.

Η ήττα του ISIS άφησε το συνασπισμό υπό την ηγεσία των ΗΠΑ να είναι σε θέση να διαδραματίσει πιο άμεσο ρόλο στον πόλεμο. Όπως σημείωσε ο τότε υπουργός Εξωτερικών Rex Tillerson, “Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι δυνάμεις συνασπισμού που συνεργάζονται μαζί μας για να νικήσουν το ISIS σήμερα ελέγχουν το 30% του εδάφους της Συρίας, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού καθώς και μία μεγάλη ποσότητα των κοιτασμάτων πετρελαίου της Συρίας. ”

Διατηρώντας το συνασπισμό υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, πολλοί αξιωματούχοι δηλώνουν ότι μπορούν να καταστήσουν πολύ πιο δύσκολο για τους Ρώσους και τους Ιρανούς να συνεχίσουν να κάνουν επεμβάσεις στη Συρία. Ουσιαστικά, θέλουν να διατηρήσουν τους δεσμούς τους με τις κουρδικές δυνάμεις ώστε να επεμβαίνουν αμεσότερα στο συριακό πόλεμο.

“Θα μείνουμε για διάφορους λόγους”, εξήγησε ο αξιωματούχος του State Department David Satterfield νωρίτερα φέτος, υπογραμμίζοντας τη σημασία της δημιουργίας νέων πολιτικών δομών για ένα νέο συριακό κράτος, απαντώντας έτσι στην εχθρική απέναντί τους στάση του Ιράν.

Ο πρώην διπλωμάτης των ΗΠΑ Τζέιμς Τζέφρι με τις δηλώσεις του έδειξε παρόμοιες προθέσεις: “Είπαμε στους Τούρκους ότι οι Κούρδοι ήταν προσωρινοί και στρατηγικά χρήσιμοι για να νικηθεί ο ISIS”, δήλωσε ο Τζέφρι. “Στο μέλλον”, είπε, “οι ΗΠΑ χρειάζονται τους Κούρδους για να “συγκρατήσουν το Ιράν” και να πιέσουν τους Ρώσους. Ο σκοπός όλου αυτού είναι να χωρίσουμε τους Ρώσους από τους Σύριους λέγοντας ότι θα συνεχίσουμε να πιέζουμε για την επίτευξη μιας πολιτικής λύσης στη Συρία”.

Τη δεδομένη στιγμή, αξιωματούχοι των ΗΠΑ είχαν αποκαλύψει ότι άρχισαν να μετατρέπουν τους κουρδικούς συμμάχους τους σε μια συνοριακή δύναμη 30.000 μαχητών στη βόρεια Συρία. Σύμφωνα με τον υπουργό Άμυνας James Mattis, οι δυνάμεις συνασπισμού εκπαιδεύουν και εξοπλίζουν τους κούρδους μαχητές ώστε να τους βοηθήσουν να εξασφαλίσουν αποτελεσματικότερα την περιοχή. “Έτσι πρόκειται να είναι οπλισμένοι”, δήλωσε ο Mattis. “Θα έλεγα τουλάχιστον με τουφέκια και πολυβόλα, τέτοια πράγματα.”

Αμέσως, η κυβέρνηση Trump ήρθε αντιμέτωπη με σημαντικές αντιστάσεις. Η τουρκική κυβέρνηση κατήγγειλε την κίνηση, λέγοντας ότι δεν είχε καμία πρόθεση να επιτρέψει στους Κούρδους της Συρίας να συνεχίσουν την επανάστασή τους στη Ροζάβα. Ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν απείλησε να «εξοντώσει» τις κουρδικές δυνάμεις.

Η κυβέρνηση του Trump συμβιβάστηκε μερικώς με τις επιδιώξεις της τουρκικής κυβέρνησης, επιτρέποντας στις τουρκικές δυνάμεις να εισβάλλουν και να κατακτήσουν το Αφρίν, ένα από τα τρία καντόνια της Ροζάβας. Από τον Ιανουάριο έως τον Μάρτιο, οι τουρκικές δυνάμεις ξεκίνησαν μια πολιορκία που σκότωσε εκατοντάδες πολίτες και ανάγκασε 200.000 Κούρδους να εγκαταλείψουν την περιοχή.

Μόνο όταν η τουρκική κυβέρνηση απείλησε να επεκτείνει τις δραστηριότητές της στα υπόλοιπα τμήματα της Ροζάβας – προχωρώντας τόσο πολύ ώστε να ζητήσει επίθεση εναντίον αμερικανικών δυνάμεων – η διοίκηση του Trump επέστρεψε στις αρχικές της θέσεις. Σε συνάντησή του με Τούρκους αξιωματούχους, ο Tillerson ανακοίνωσε ότι οι αμερικανικές δυνάμεις θα παραμείνουν τοποθετημένες στο Manbij (Ιεράπολη), μια πόλη όπου κουρδικές δυνάμεις είχαν προηγουμένως συμβάλει στην απελευθέρωσή της από το ισλαμικό κράτος.

Καθώς εντάθηκαν οι διαφωνίες μεταξύ των αμερικανικών και τουρκικών κυβερνήσεων, η κυβέρνηση Trump αντιμετώπισε στη συνέχεια μια άλλη μεγάλη πρόκληση. Τον Φεβρουάριο, οι συριακές δυνάμεις με την υποστήριξη Ρώσων σταρτιωτών επιτέθηκαν στις κουρδικές δυνάμεις στην ανατολική Συρία. Αμερικανοί αξιωματούχοι, οι οποίοι είχαν επίγνωση της ενδεχόμενης συμμετοχής της Ρωσίας, αποφάσισαν να ανταποκριθούν με αεροπορικές επιδρομές, σκοτώνοντας εκατοντάδες ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων δεκάδων Ρώσων.

Το περιστατικό, το οποίο θα μπορούσε εύκολα να κλιμακωθεί, έδειξε πόσο γρήγορα η σύγκρουση θα μπορούσε να φέρει τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Ρωσία σε ανοιχτή συμπλοκή. Επίσης, το περιστατικό αυτό έθεσε επί τάπητος τις υπαρξιακές απειλές που συνεχίζουν να δέχονται οι Κούρδοι της Συρίας ενώ συνεχίζουν την κοινωνική τους επανάσταση. Όχι μόνο απειλούνται με εξαφάνιση από την τουρκική κυβέρνηση, αλλά γνωρίζουν επίσης ότι ο Assad δεν έχει καμία πρόθεση να αφήσει την επανάσταση να επιτύχει. Χωρίς την περιορισμένη υποστήριξη του αμερικανικού στρατού, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν εισβολές σε πολλά μέτωπα.

Τι θα συμβεί στη συνέχεια;

Mε τις τουρκικές και φιλοκαθεστωτικές συριακές δυνάμεις να δοκιμάζουν τη δέσμευση της διοίκησης Trump στην συμμαχική της σχέση με τους Κούρδους της Συρίας, αξιωματούχοι στην Ουάσινγκτον ασχολούνται τώρα με το τι πρέπει να γίνει στη συνέχεια. Ενώ συμφωνούν σε μεγάλο βαθμό ότι ο πόλεμος εναντίον του ISIS τελειώνει, διαφωνούν για το κατά πόσον πρέπει να παραμείνουν άμεσα εμπλεκόμενοι στον πόλεμο στη Συρία.

Τον Ιανουάριο, ο αξιωματούχος του υπουργείου Εξωτερικών DavidSatterfieldδήλωσε σε επιτροπή του Κογκρέσου ότι «ο πρόεδρος έχει δεσμευτεί, ως στρατηγική, ότι δεν θα φύγουμε από τη Συρία. Δεν πρόκειται να παραδώσουμε τη νίκη και να φύγουμε». Ο υπουργός Εξωτερικών Tillerson επιβεβαίωσε την κυβερνητική αυτή απόφαση, ανακοινώνοντας ότι “οι Ηνωμένες Πολιτείες θα διατηρήσουν στρατιωτική παρουσία στη Συρία”.

Την ίδια στιγμή, πολλοί αξιωματούχοι επιμένουν ότι ήρθε η ώρα να φύγουν οι ΗΠΑ από τη Συρία. Τον Φεβρουάριο, ο πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Συρία, RobertFordπροειδοποίησε μια επιτροπή του Κογκρέσου ενάντια σε κάθε είδους μακροπρόθεσμη στρατιωτική δέσμευση των ΗΠΑ. “Τελικά, οι συριακοί Κούρδοι και συριακοί Άραβες σύμμαχοι πρέπει να έρθουν σε συμφωνία με τον Assad”, υποστήριξε ο Ford. “Με εξαίρεση την περίπτωση που είμαστε προετοιμασμένοι για απεριόριστη στρατιωτική παρουσία, αυτή η συμφωνία θα είναι σε μεγάλο βαθμό με τους όρους του Assad, γιατί θα μας περιμένει”.

Ο Ford ανησυχούσε ιδιαίτερα για το πώς η αμερικανική-κουρδική συμμαχία θα επηρέαζε τις αμερικανικές σχέσεις με την Τουρκία και την αμερικανική πολιτική απέναντι στο Ιράν. Εισηγήθηκε, μάλιστα, στο Κογκρέσο να εξετάσει προσεκτικά τις προτεραιότητες των ΗΠΑ στην περιοχή.

“Εάν είναι προτεραιότητα των Ηνωμένων Πολιτειών να χρησιμοποιήσουν τις συριακές κουρδικές δυνάμεις ως εργαλείο εναντίον του Ισλαμικού Κράτους, τότε θα είναι πολύ πιο δύσκολο να συνεργαστούμε με την Τουρκία για το πρόβλημα του Ιράν”, δήλωσε. “Από την άλλη πλευρά, εάν αποφασίσουμε ότι τώρα η προτεραιότητα θα πρέπει να είναι το Ιράν, τότε πρέπει να βρούμε τρόπο να φτάσουμε σε κάποιο είδος συμφωνίας με την Τουρκία”.

Στο εσωτερικό της κυβέρνησης Trump, οι αξιωματούχοι σκέπτονται τα ίδια θέματα. Μερικοί ανώτεροι αξιωματούχοι επιθυμούν την επίτευξη συμφωνίας ανάμεσα στου Κούρδους της Συρίας και τον Άσαντ για να αποσύρουν τις αμερικανικές δυνάμεις από την περιοχή και να επιχειρήσουν μια συμφωνία με την Τουρκία. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι πρέπει να συνεχίσουν να συνεργάζονται με τις κουρδικές δυνάμεις για να διατηρήσουν την πίεση που ασκούν στον Assad, ενώ ταυτόχρονα να συνεχίσουν πιέζουν άμεσα το Ιράν και τη Ρωσίας.

Μέχρι στιγμής, οι δεύτεροι έχουν το πάνω χέρι, πείθοντας τον Trump ότι πρέπει να κρατήσει τις αμερικανικές δυνάμεις στην περιοχή. Αλλά δεν είναι σαφές πόσο καιρό θα μπορέσουν να στηρίξουν αυτή τη θέση.

Τελικά, το κύριο ερώτημα είναι αν η κυβέρνηση Trump θα συνεχίσει να υποστηρίζει τις δυνάμεις που διαδραμάτισαν τόσο σημαντικό ρόλο στην απομάκρυνση του ISIS, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για σημαντική πρόοδο στον αγώνα για την απελευθέρωση των Κούρδων. Τελικά, η απόφαση του Trump μπορεί να καθορίσει αν θα επιτραπεί να επιβιώσει το πιο ελπιδοφόρο δημοκρατικό πείραμα στη Μέση Ανατολή.

Ο Edward Hunt γράφει για τον πόλεμο και την αυτοκρατορία. Έχει διδακτορικό δίπλωμα στις αμερικανικές σπουδές από το κολλέγιο William & Mary.

*Πηγή: antapocrisis.gr – Jacobin – Μετάφραση: Λαζαρίδου Έλενα-Λυδία

iskra