ΔΙΕΘΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ

«Ψυχῆς γάρ ἀγαθῆς πατρίς ὁ ξύμπας κόσμος»

(ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ)

του ΣΑΡΑΝΤΟΥ ΚΑΡΓΑΚΟΥ

"Δεν είμαι από την Σπάρτη, δεν είμαι Αθηναίος, πατρίδα μου έχω όλην την Ελλάδα".
Τοιουτοτρόπως εκφράζεται ο γενναίος Πλούταρχος, είναι σχεδόν δύο χιλιάδες έτη, εις ένα των συγγραμμάτων του. Ημείς γεννημένοι εις πλέον ευτυχισμένην εποχήν, δηλαδή όταν η θρησκεία και η φιλοσοφία εφώτισαν, εκήρυξαν, εσφράγισαν το δόγμα της αγάπης και της ισότητος, δυνάμεθα να εκφρασθούμε με φρόνημα ακόμη υψηλότερον από το φρόνημα του παλαιού ανδρός, δυνάμεθα να ειπούμε ότι ημείς δεν είμεθα ούτε από την Ελλάδα, ούτε από την Ιταλία, ούτε από την Γερμανία, ούτε από την Αγγλία, πατρίδα έχομεν το ανθρώπινο γένος όση γη περιαγκαλιάζει ο εύμορφος αιθέρας είναι αγαπητή μας πατρίδα».

Έτσι άρχισε την περίφημη Απολογία του[1] ο Γ. Τερτσέτης. Στο απόσπασμα αυτό συμπυκνώνεται μια υγιής αντίληψη περί διεθνισμού, που... 


Αντιστρατεύεται τον κακώς εννοούμενο εθνισμό ή εθνικισμό.

1. Ο εθνικισμός: Το πρόβλημα των σχέσεων του ανθρώπου με τους γύρω του ανθρώπους απασχόλησε και τη φιλόσοφη διανόηση και τον κοινό νου από τ' αρχαία χρόνια ως τα σήμερα.

Πρώτος ο Αριστοτέλης διαπίστωσε ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του «ζῶον πολιτικόν», δηλαδή κοινωνικό και γι' αυτό αποστρέφεται το μονήρη και πλάνητα βίο κι επιθυμεί το συγχρωτισμό, την επικοινωνία, την κοινή μ' άλλους ανθρώπους διαβίωση.

Από αυτή την έμφυτη ροπή για κοι¬νωνία και την από λόγους αντικειμενικούς δημιουργούμενη ανάγκη για συνεργασία, προέκυψε η ιδέα της εθνότητας, που εκφράζει ένα σύνολο ανθρώπων συνδεομένων μεταξύ τους με ισχυρούς συνεκτικούς δεσμούς.

Για να σφυρηλατηθεί το πνεύμα της ενότητας ανάμεσα στα μέλη μιας εθνότητας, είναι απαραίτητο αυτά να εμφορούνται από μια ιδεολογία. Την ιδεολογία αυτή ονομάζουμε εθνισμό ή εθνικισμό. Ο καλώς εννοούμενος εθνικισμός έχει σαν πρώτο βασικό γνώρισμα τη φιλοπατρία, δηλαδή την αγάπη προς τη γενέθλια γη και προς την εθνότητα. Από την αγάπη αυτή απορρέουν κι άλλα γνωρίσματα, όπως η επιδίωξη για αποκατάσταση εθνικών δικαίων, η επιδίωξη της εθνικής αυτοτέλειας και η άρνηση κάθε μορφής υποτέλειας, η πίστη και η προσήλωση στις ιστορικές παραδόσεις, ο σεβασμός των μνημείων και των παραδόσεων και η διαφύλαξη με θρησκευτική ευλάβεια όλων των εκδηλώσεων, στις οποίες το έθνος αποτύπωσε με τρόπο ανάγλυφο την ψυχή του.

2. Τοπικισμός - Σωβινισμός:   Όπως όμως όλα τ' ανθρώπινα, έτσι και ο εθνικισμός πρέπει να υπόκειται στην αρχή του μέτρου.   Η υπερβολή, σαν παρέκβαση του μέτρου, οδηγεί στον τοπικισμό, στο σωβινισμό και στο φυλετικό μίσος.

Ο τοπικισμός είναι η μονομερής προσήλωση του ανθρώπου στα συμφέροντα της ιδιαίτερης πατρίδας. Είναι ένας τεμαχισμένος εθνισμός. Βλέπει το συμφέρον της πατρίδας μέσα σ' ένα φάσμα τοπικό και όχι εθνικό. 

Ο τοπικισμός περιορίζεται μέσα στα πλαίσια ενός κράτους κι αποτελεί αμάρτημα   κατά κύριο   λόγο ελληνικό.  

Αντίθετα ο σωβινισμός[2] έχει ευρύτερο χαραχτήρα. Με τον όρο αυτό δηλώνουμε τον αλόγιστο, τον κοντόφθαλμο  υπερπατριωτισμό, την περιφρόνηση για κάθε άλλο λαό, την έξαλλη υπερηφάνεια για καθετί εθνικό. Ο σωβινισμός, μολονότι συχνά ξεκινά από αγνά ελατήρια, συνήθως εκτρέπεται σε μια στενόκαρδη  και στενόμυαλη  αντίληψη, που οδηγεί στον απομονωτισμό ή, στη χειρότερη περίπτωση, μεταβάλλεται σε πατριδοκαπηλία ή ζιγκοϊσμό.

Με τον τελευταίο αυτό όρο νοείται η φιλοπόλεμη διάθεση, που απορ¬ρέει από τον υπέρμετρο εθνικισμό. Η εκδήλωση αυτή δημιούργησε τους μεγαλύτερους πολέμους της ιστορίας.

Στα νεώτερα χρόνια είχαν πολύ μεγάλη διάδοση οι λεγόμενες φυλετικές θεωρίες. Οι ρίζες τους βρίσκονται στην αρχαία Ελλάδα, σε μια εποχή που οι Έλληνες αποκτώντας αίσθημα υπεροχής έναντι των άλλων λαών, διατύπωσαν το περίφημο δόγμα: «Πᾶς μή Ἕλλην βάρβαρος». Στους μετά το Μεσαίωνα χρόνους οι ανακαλύψεις των νέων χωρών, η αποικιακή εξάπλωση και η καταλήστευση των κατακτημένων εδαφών εξέθρεψαν νέες. φυλετικές θεωρίες.

Σύμφωνα μ' αυτές ο κόσμος χωρίζεται σε προνομιούχες και κατώτερες φυλές. Χρέος των πρώτων είναι να επιβάλουν μια παγκόσμια αρχή και να κυβερνούν τους καθυστερημένους, σωματικά και πνευματικά, λαούς. Η κυριαρχία συνεπώς των λευκών πάνω στους εγχρώμους δεν είναι μόνο φυσικό φαινόμενο αλλά και φυσικό δικαίωμά τους.

Οι λευκοί σαν ισχυρότεροι έχουν το δικαίωμα ν' ασκούν ανεξέλεγκτη εξουσία, ν' αποφασίζουν αυτοί για την τύχη των εγχρώμων, να μη δέχονται καμιά αντίρρηση.

Οι κατώτερες φυλές οφείλουν να δέχονται αδιαμαρτύρητα τις εντολές των προνομιούχων, να υπακούουν σ' αυτές, χωρίς δικαίωμα να εκφέρουν γνώμη και γενικά να πειθαρχούν στα όσα οι ανώτεροι λαοί αποφασίζουν, εφόσον μάλιστα αυτοί σαν σοφότεροι φροντίζουν για το καλό τους.

Από τις αντιλήψεις αυτές φθάσαμε σταδιακά στη θεωρία του υπερανθρώπου, που αποκρυσταλλώθηκε σε δόγμα στο έργο του Νίτσε. Από τον υπεράνθρωπο του ασθενικού Γερμανού φιλοσόφου ξεπήδησε ο Ναζισμός, μια θεωρία που πρεσβεύει ότι οι Γερμανοί, σαν οι πιο καθαρόαιμοι απ' όλους τους λευκούς, έχουν περισσότερο από κάθε άλλο λαό το δικαίωμα να επιβάλουν μια νέα τάξη πραγμάτων. Η θεωρία αυτή, αφού εφαρμόστηκε στην πράξη κάτω από την καθοδήγηση ενός «μεγαλοφυούς σατανά», όπως ονόμασε τον Χίτλερ ο Τσώρτσιλ, παρά λίγο να επιβάλει στον κόσμο την τάξη και το νόμο του νεκροταφείου. Εξάλλου πενήντα εκατομμύρια νεκροί δεν είναι τίμημα μικρό για μια θεωρία.

3. Ο διεθνισμός: Προέκταση κι όχι άρνηση του εθνισμού είναι ο διεθνισμός. Στην πολιτική εμφανίζεται σαν μια τάση για την ανάπτυξη διεθνών σχέσεων σ' επιστημονικό, κοινωνικό, οικονομικό επίπεδο, παραμερίζοντας τυχόν εθνικιστικές προκαταλήψεις. Συναφής προς το διεθνισμό όρο είναι ο κοσμοπολιτισμός, αντίληψη που θεωρεί τον κόσμο σαν μια πολιτεία χωρίς διάκριση κρατών. Την ιδέα αυτή βρίσκουμε για πρώτη φορά διατυπωμένη στα έργα των Κυνικών και Στωικών, που πρώτοι αυτοί διακηρύξανε το περίφημο δόγμα: «Ὅπου γῆ καί πατρίς».

Βέβαια το κήρυγμά τους είχε σαν στόχο την ομόνοια και την πολιτειακή ένωση όλων των ελληνικών πόλεων. Αργότερα όμως ο Χριστιανισμός έδωσε στο νόημα του διεθνισμού οικουμενικότερο χαραχτήρα. Την αντίληψη του χριστιανισμού για μια παγκόσμια χριστιανική κοινωνία, χωρίς διακρίσεις φυλετικές ή εθνικές, εκφράζει ο θεσπέσιος λόγος του Παύλου: «Οὐκ ἔνι ἄρα ἐλεύθερος ἤ δοῦλος, Ἕλλην ἤ  βάρβαρος».

Στα νεώτερα χρόνια, παρά την παροδική έξαρση των φυλετικών θεωριών και την όξυνση των εθνικιστικών αντιθέσεων, το κίνημα του διεθνισμού κέρδισε έδαφος και ο άνθρωπος άρχισε κάτω από την επιρροή της ανθρωπιστικής παιδείας, να αισθάνεται σαν μέλος μιας ευρύτερης κοινωνίας.

Η πρόοδος μάλιστα της τεχνικής βοήθησε στην κατάρριψη τειχών, που ορθώνονταν ανάμεσα στους λαούς, στη μεταξύ τους γνωριμία και αλληλοκατανόηση. Έκφραση της επιθυμίας των λαών για τον απαρτισμό μιας παγκόσμιας κοινωνίας, που θα στηρίζεται στο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των λαών και στο σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων, υπήρξε παλαιότερα η Κ.Τ.Ε και στα μεταπολεμικά χρόνια ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.).

Στις μέρες μας περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, ο άνθρωπος αισθάνεται όχι απλώς σαν μέλος ενός κράτους, αλλά σαν μέλος μιας παγκόσμιας κοινωνίας. Έτσι βρήκε πλήρη δικαίωση ο στίχος του ποιητή : «Πλάτυν' η σκέψη τη ζωή τόσο πολύ, τόσο πολύ, πόκανε ο άνθρωπος τη γη κι όλο το σύμπαν : σπίτι»[3].

Κανένα γεγονός δεν είναι μακριά μας. Ό,τι απασχολεί ένα λαό στο άκρο της γης απασχολεί και μας τους ίδιους. Η κατάκτηση του διαστήματος δεν είναι κάτι που ενδιαφέρει μόνο τους Αμερικανούς και τους Ρώσους αλλά και τον κόσμο ολόκληρο. Το χθεσινό δράμα του ΒιετΝαμ και σήμερα του Λιβάνου είναι και δικό μας δράμα. Όταν ο θάνατος κτυπά την πόρτα ενός λαού, αύριο θα κτυπήσει και τη δική μας. «Homo sum, humani nihil a me alienum puto», έλεγαν οι Λατίνοι[4]. Του στίχου αυτού θαυμάσια υποτύπωση έδωσε ο Άγγλος ποιητής Τζων Ντόουν[5]: «Κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί, ακέραιος, μοναχός τον, είναι ένα κομμάτι της στεργιάς ... Κάθε ανθρώπου ο θάνατος είναι και δικός σον θάνατος- γι αυτό μη στέλνεις ποτέ να ρωτήσεις για ποιον χτυπά η καμπάνα. Χτυπάει για σένα».

4. Ελληνισμός και διεθνισμός: Έτσι, όπως τον εξετάσαμε παραπάνω, ο διεθνισμός δεν αντιστρατεύεται τις εθνικές μας παραδόσεις. Ο Ελληνισμός αποστρέφεται τη μορφή εκείνη του διεθνισμού, πίσω από την οποία κρύβονται κυριαρχικές βλέψεις ισχυρών κρατών σε βάρος των ασθενεστέρων. Ελληνισμός δεν σημαίνει στενόκαρδη αντίληψη, στείρα προγονοπληξία, περιφρόνηση προς την πολιτιστική παράδοση ή υποτίμηση του τρόπου ζωής των άλλων λαών.

Δεν σημαίνει όμως και παθητική υποταγή σε ξένα πολιτιστικά στοιχεία ή επιβολή ξένων συρμών ή τρόπων ζωής. Σαν λαός είμαστε κληρονόμος ενός πολιτιστικού θησαυρού αιώνων και το θησαυρό αυτό δεν πρέπει ν' απεμπολήσουμε στ' όνομα μιας αμφίβολης για την αξία της προόδου. Οφείλουμε να γνωρίσουμε σε βάθος το δικό μας πολιτισμό, ν' αξιοποιήσουμε τα διδάγματά του και παράλληλα να μελετάμε την πολιτιστική δημιουργία άλλων λαών.

Η μελέτη όμως και η εξοικείωσή μας με τα πολιτιστικά πρότυπα άλλων λαών είναι έργο δύσκολο. Δεν πρέπει να σταθούμε στην επιφάνεια. Η ξενομανία έβλαψε αφάνταστα τη νεοελληνική ζωή. Ο πιθηκισμός και ο ψιττακισμός είναι δύο μεγάλα αμαρτήματα των Νεοελλήνων. Νομίσαμε ότι θα γίνουμε Ευρωπαίοι με την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας, με τη ρηχή επανάληψη ξενότροπων καλλιτεχνικών ρευμάτων, με την αλόγιστη μίμηση και με την περιφρόνηση καθετί ελληνικού.

Ευρωπαίοι όμως και αληθινοί διεθνιστές θα γίνουμε, όσο περισσότερο Έλληνες είμαστε. Γιατί, αν γνωρίσουμε στο βάθος τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, παντού θα βρούμε την Ελλάδα. Εκείνοι που διάβασαν πολύ, εκείνοι που γνώρισαν σε βάθος την ελληνική και την παγκόσμια σκέψη, είναι σε θέση να μας διαβεβαιώσουν ότι η άρνηση του εθνισμού μας είναι μια άρνηση της ψυχής μας. Αλλ' ούτε κι ο κόσμος μπορεί ν' ανεχθεί την απουσία της Ελλάδας και σαν ιδέα και σαν χρώμα. Αν έλειπε η Ελλάδα θα έσβηνε ένα φως από τα φώτα του κόσμου. Εκείνοι που έζησαν πολύ τον κόσμο μπορεί να μας διαβεβαιώσουν πόση αλήθεια κρύβουν οι στίχοι του Σεφέρη: «Όπου και να ταξιδέψω η   Ελλάδα με πληγώνει».

ΕΡΓΑΣΙΑ: «Οὐ καλῶς φρονεῖ ὁστις πατρώας γῆς ὅρους ἀτιμάζων, ἄλλων ἐπαινεῖ  καί τρόπους ἥδεται» (Ευριπίδης).

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Είναι ανόητος αυτός που περιφρονεί τις συνθήκες ζωής της πατρίδας του, επαινεί τις ξένες συνήθειες κι ευχαριστιέται με το να μιμείται ξένους τρόπους ζωής.

Αυτά γράφονταν και διδάσκονταν από το 1969 και εξής, σε μια εποχή άκρατης και άκριτης πατριδοκαπηλίας.

[1]Ο Τερτσέτης δικάστηκε μαζί με τον Πολυζωίδη, γιατί σαν δικαστές αρνήθηκαν να υπογράψουν την καταδίκη σε θάνατο του Κολοκοτρώνη.

[2]Σωβινισμός: Ο όρος προέρχεται από τ' όνομα του Νικ. Σωβέν, ένα πρόσωπο υπαρκτό, που η γαλλική κωμωδία «La cocarde tricolore» μετέβαλε σ' έναν κλασικό τύπο έξαλλου και κοντόφθαλμου υπερπατριώτη.

[3]Τεύκρου  Ανθία : « Αλήτης».

[4]Άνθρωπος είμαι και τίποτα από τ' ανθρώπινα δεν θεωρώ ξένο σ' εμένα. Στίχος του Τερέντιου από την κωμωδία «Αυτοτιμωρούμενος». Στην κωμωδία όμως έχει άλλη σημασία.

[5]Τζων Ντόουν (1573 - 1631): Άγγλος ποιητής, θεολόγος, φιλόσοφος. Από τους κορυφαίους ποιητές της Αγγλίας του ΙΖ' αι. Από τους στίχους αυτούς δανείστηκε ο Χεμινγουαίυ τον τίτλο του μυθιστορήματός του «Για ποιον χτυπά η καμπάνα» και τους χρησιμοποίησε σαν μότο στην αρχή του βιβλίου.

Πηγή:

Μαθήματα Εκθέσεων

http://www.sarantoskargakos.gr/content/