Αποκωδικοποιώντας τον «Υβριδικό Πόλεμο» με απλά λόγια

Το πραγματικό ζήτημα του υβριδικού πολέμου δεν είναι τόσο το πρόβλημα του ορισμού του όρου, ή η συζήτηση του κατά πόσο η έννοια αυτή είναι παλαιά ή όχι (1), ή αν έχει οποιαδήποτε αναλυτική χρησιμότητα διαφοροποίησης από τις έννοιες του πολέμου ή της υψηλής στρατηγικής... 

του ΓΙΩΡΓΟΥ ΦΙΝΟΚΑΛΙΩΤΗ

Το πραγματικό ζήτημα είναι η αποσαφήνιση της συγκεκριμένης έννοιας, ώστε να διαμορφωθεί ένα κοινό πλαίσιο επικοινωνίας, σκέψης και δράσης(2). Αυτός είναι και ο σκοπός του κειμένου αυτού.

Το ουσιαστικό «υβρίδιο» (το) και κατ΄ επέκταση το επίθετο «υβριδικός» προέρχεται από μεταφορά στα Ελληνικά του...

λατινικού όρου “hybrida/hibrida/ibrida” (παράβαλε το αγγλικό “hybrid”) και σημαίνει (βιολογικά) φυτό ή ζώο που προέρχεται από διασταύρωση γενετικώς ανομοίων ατόμων, (γλωσσικά) σύνθετη λέξη της οποίας τα στοιχεία προέρχονται από δύο διαφορετικές γλώσσες, αλλιώς «νόθο, σύνθετο»(3), (εννοιολογικά) οτιδήποτε προέρχεται από ετερογενείς πηγές ή αποτελείται από στοιχεία διαφορετικών ή ασυμβίβαστων ειδών (4).

Η έννοια του όρου αυτού, δηλαδή ο συνδυασμός διαφορετικών, ετερογενών και ασυμβίβαστων πραγμάτων προς επίτευξη ενός αποτελέσματος, χρησιμοποιήθηκε αρχικά ήδη από το 1999, από πολλούς στρατιωτικούς αναλυτές για να επεξηγήσει πως διάφορες παραστρατιωτικές οργανώσεις στο πεδίο της μάχης, όπως στη Τσετσενία και τον Λίβανο και αργότερα στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, συνδύασαν τα χαρακτηριστικά συμβατικού και μη συμβατικού πολέμου με άλλους μη στρατιωτικούς τρόπους δράσης, με καινοφανείς και ασυνήθιστους τρόπους, με αποτέλεσμα να αμφισβητηθεί η μέχρι τότε στρατιωτική πρακτική και στρατηγική αντίληψη των συμβατικών ενόπλων δυνάμεων των δυτικών χωρών(5).

Εξετάζοντας τον τρόπο δράσης των οργανώσεων αυτών διακρίνομαι δύο κύρια χαρακτηριστικά:

Πρώτον ο συνδυασμός ταυτόχρονα και εντός του αυτού επιχειρησιακού πεδίου, ανορθοδόξων δεξιοτήτων και αυξημένης δυνατότητας επιτυχούς ανάπτυξης σύγχρονων οπλικών συστημάτων (κατευθυνομένων βλημάτων διαφόρων τύπων, όπως εδάφους – εδάφους, εδάφους – αέρος, εναντίον σκαφών επιφανείας, μη επανδρωμένων αεροσκαφών κλπ), προηγμένων τεχνολογιών ( κυβερνοχώρου, ασφαλή συστήματα επικοινωνιών, προηγμένα συστήματα διοικήσεως και ελέγχου) και τακτικών (συνδυασμένων όπλων), δυνατότητες που μέχρι τότε εθεωρείτο ότι ήταν προσιτές μόνο από ένοπλες δυνάμεις κυρίως τεχνολογικά προηγμένων κρατών(6).

Ένα δεύτερο βασικό χαρακτηριστικό είναι η επέκταση του επιχειρησιακού πεδίου πέρα ​​από το καθαρά στρατιωτικό πεδίο της ένοπλης σύγκρουσης και η αυξανόμενη σημασία των μη στρατιωτικών ενεργειών. Αυτό παρέχει συγκριτικά πλεονεκτήματα στις παραστρατιωτικές οργανώσεις στη σύγκρουση τους με κατά πολύ ανώτερες ένοπλες δυνάμεις κρατών. Στο πλαίσιο των μη στρατιωτικών ενεργειών μπορεί να συμπεριληφθούν η τρομοκρατία, το οργανωμένο έγκλημα, η εκμετάλλευση νομικών κενών και ασαφειών στο διεθνές δίκαιο προκειμένου να αποκομίσουν οφέλη που θα ήταν αδύνατο να κερδηθούν με στρατιωτικά μέσα(7), ιδεολογική κινητοποίηση για στρατολόγηση ανθρώπινου δυναμικού, διαδικτυακή προπαγάνδα, ψευδείς ειδήσεις, δωροδοκίες, εξαγορά συνειδήσεων κλπ(8).

Το 2014 οι ομοιότητες μεταξύ των ρωσικών ενεργειών στην Ουκρανία (9) και των ενεργειών παραστρατιωτικών οργανώσεων που προαναφέρθηκαν, κυρίως στη χρήση μη στρατιωτικών μέσων, συνέβαλαν στον χαρακτηρισμό από τους στρατιωτικούς αναλυτές, αυτών των ρωσικών ενεργειών ως «Υβριδικός Πόλεμος»( 10).

Η έννοια του «Υβριδικού Πολέμου» στη περίπτωση αυτή περιλαμβάνει την ταυτόχρονη εφαρμογή στρατιωτικών και μη στρατιωτικών μέσων για την επίτευξη πολιτικών στόχων, κατά την εφαρμογή των οποίων παίζει κεντρικό ρόλο η χρήση βίας ή η απειλή χρήσης βίας. Κράτη με συγκεντρωτικό σύστημα συντονισμού και συγχρονισμού των μέσων εξουσίας τους (κυβέρνηση, οικονομία, μέσα ενημέρωσης κλπ) μπορούν να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα τους προς επίτευξη των σκοπών τους (11).

Η ειδοποιός διαφορά που χαρακτηρίζει τις ενέργειες ενός κράτους στην εφαρμογή του «Υβριδικού Πολέμου», από αυτές των παραστρατιωτικών οργανώσεων, είναι η «ασάφεια»(12), δηλαδή εχθρικές ενέργειες που ο αντίπαλος είναι δύσκολο να εξακριβώσει, χαρακτηρίσει ή να προσδιορίσει δημόσια ως «χρήση βίας».

Η «ασάφεια» χρησιμοποιείται για να περιπλέξει ή να υπονομεύσει τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων του αντιπάλου, με αποτέλεσμα να καταστήσει δύσκολη μια αντίδραση σε στρατιωτικό ή ακόμη πολιτικό πλαίσιο. Σε στρατιωτικό επίπεδο, οι ενέργειες αυτές, έχουν σχεδιαστεί ούτως ώστε να μη μπορεί να χαρακτηριστούν πολεμικές ενέργειες και να απονομιμοποιήσουν ή να καταστήσουν πολιτικά παράλογη την δυνατότητα του αντιπάλου να ανταποκριθεί με στρατιωτικά μέσα.

H υλοποίηση της μεθόδου αυτής μπορεί να βρει εφαρμογή τόσο σε στρατηγικό όσο και σε επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο. Σε στρατηγικό επίπεδο έχει σχεδιαστεί με τρόπο ώστε να αποφευχθεί η εμπλοκή σε ένα συμβατικό πόλεμο. Σε επιχειρησιακό επίπεδο στοχεύει στην εξακρίβωση των «κόκκινων γραμμών» του αντιπάλου και τη δημιουργία «γκρίζων ζωνών» όπου οι «κόκκινες γραμμές» θα μπορούσαν να μην είναι τόσο ευκρινείς, εκμεταλλευόμενος έτσι την δημιουργούμενη αβεβαιότητα στο χώρο αυτό, όχι με εμφανή στρατιωτικά μέσα αλλά δίνοντας έμφαση σε μη στρατιωτικά, για την επίτευξη των πολιτικών του επιδιώξεων. Σε τακτικό επίπεδο αυτή η μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί κατ΄ αρχήν με τη χρησιμοποίηση άλλων δυνάμεων, όχι κατ΄ ανάγκη ενόπλων, που είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ότι ελέγχονται από το κράτος αυτό, καθώς και άλλων μορφών επιθέσεως, όπως κυβερνοεπιθέσεις κλπ, καθώς επίσης με έξυπνη χρήση της πραγματικής ή υποτιθέμενης στρατιωτικής υπεροχής ως απειλή χρήσης της, περιορίζοντας έτσι την δυνατότητα του αντιπάλου να νομιμοποιήσει τους τρόπους αντίδρασης του.

Σε γενικές γραμμές θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η «ασάφεια» είναι το κύριο χαρακτηριστικό του «Υβριδικού Πολέμου» εφόσον υλοποιείται εκτός του κοινώς αποδεκτού πλαισίου της κατανόησης μιας συμβατικής ένοπλης αναμέτρησης, της διάκρισης πολέμου και ειρήνης, καθώς και της έναρξης και λήξης των εχθροπραξιών(13). Υπό την έννοια αυτή ο «Υβριδικός Πόλεμος» γίνεται καλύτερα κατανοητός εστιάζοντας στις δυνατότητες και τα τρωτά σημεία των εμπλεκομένων, καθώς επίσης του τρόπου και της αποτελεσματικότητος χρησιμοποίησης των διαφόρων διατιθεμένων μέσων (στοιχείων ισχύος) ή συνδυασμού των, ούτως ώστε με τον κατάλληλο συντονισμό και συγχρονισμό να λειτουργήσουν ως πολλαπλασιαστές ισχύος. Δηλαδή πως ο ένας των εμπλεκομένων χρησιμοποιεί τα «στοιχεία ισχύος» του (στρατιωτικά, πολιτικά, οικονομικά, πληροφοριακά, κοινωνικά) εναντίον ενός συστήματος τρωτών στόχων του αντιπάλου (πολιτικών, στρατιωτικών, οικονομικών, κοινωνικών, υποδομών κλπ) προκειμένου να επιτύχει τους επιδιωκόμενους σκοπούς του(14).

Αυτό, όπως προαναφέρθηκε, προϋποθέτει μια συγκεντρωτική επιχειρησιακή διοίκηση και έλεγχο, καθώς και στρατηγικό συντονισμό των «στοιχείων ισχύος» και όχι μόνο την ενότητα των προσπαθειών των στοιχείων αυτών. Όπως είναι κατανοητό τα «στοιχεία ισχύος» μπορούν να εφαρμόζονται ανάλογα, είτε αυξάνοντας ή μειώνοντας την ένταση τους, είτε επιλεκτικά, εν τόπω και χρόνω, ούτως ώστε να επιφέρεται πάντα το μέγιστο δυνατό επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.

Η εφαρμογή των «στοιχείων ισχύος» από τον επιτιθέμενο, εξαρτάται από τον τρόπο που έχει επιλέξει να χρησιμοποιηθούν, τις δυνατότητες του, τους πολιτικούς στόχους του, τον σχεδιασμό που έχει καταστρώσει προς επίτευξη των στόχων αυτών, καθώς και από τα αναγνωρισθέντα τρωτά σημεία του αντιπάλου.

Ο «Υβριδικός Πόλεμος» όπως προαναφέραμε δύναται να εφαρμοστεί τόσο από παραστρατιωτικές οργανώσεις όσο και από κράτη, τα οποία διαθέτουν συνήθως ένα ευρύτερο φάσμα εξελιγμένων μέσων, διαφέρουν όμως σημαντικά στον τρόπο με τον οποίο εφαρμόζουν τα διατιθέμενα μέσα. Η ομοιότητα η οποία δύναται να επισημανθεί έγκειται στο συγχρονισμένο τρόπο που εφαρμόζουν τα «στοιχεία ισχύος» που διαθέτουν κατά των αναγνωρισθέντων τρωτών σημείων του αντιπάλου σε όλους τους τομείς (πολιτικούς, στρατιωτικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς, υποδομών κλπ). Υπό αυτήν την έννοια, η εφαρμογή του «Υβριδικού Πολέμου» από κράτη ή οργανώσεις, μπορεί να θεωρηθεί ως δύο διαφορετικά μοντέλα του ίδιου φαινομένου, όπου τα μέσα και οι τρόποι διαφέρουν.

Ένα άλλο σημείο που εκτιμάται ότι θα έπρεπε να επισημανθεί, παρά του ότι από αρκετούς στρατιωτικούς αναλυτές έγινε προσπάθεια να περιγραφούν οι Ρωσικές ενέργειες στην Ουκρανία σε φάσεις, σύμφωνα με τον παραδοσιακό τρόπο εφαρμογής των φάσεων σε ένα συμβατικό πόλεμο, αυτό θεωρείται ότι είναι δύσκολο να εφαρμοστεί στον «Υβριδικό Πόλεμο» (15 ).

Και τούτο κυρίως για τρείς λόγους: Πρώτον είναι δύσκολο να διακρίνομαι την αρχή και το πέρας των εχθροπραξιών(16). Δεύτερο με βάση την προαναφερόμενη δυσκολία ο «Υβριδικός Πόλεμος» εκλαμβάνεται ως ένας «διαρκής πόλεμος» στον οποίο είναι όλο και πιο δύσκολο να γίνει διάκριση μεταξύ νομικών δραστηριοτήτων, διπλωματικής πίεσης και στρατιωτικών ενεργειών. Και τρίτο τα «στοιχεία ισχύος» δεν εφαρμόζονται ταυτόχρονα και με την ίδια ένταση. Μια κλιμάκωση στρατιωτικών ενεργειών είναι δυνατόν να ακολουθηθεί από περιόδους αποκλιμάκωσης και το αντίθετο, προκειμένου να ελεγχθεί το επιχειρησιακό τέμπο. Επιπλέον μια κλιμάκωση σε ορισμένα «στοιχεία ισχύος» μπορεί να εφαρμόζεται παράλληλα με μια αποκλιμάκωση σε άλλα π.χ. μια αποκλιμάκωση στη χρήση στρατιωτικών ενεργειών μπορεί να συνδυάζεται με την κλιμάκωση μη στρατιωτικών ενεργειών όπως νομικές ενέργειες, υποκίνηση διαδηλώσεων κλπ.

Τέλος πολύ σημαντικό θεωρείται η επέκταση του «Επιχειρησιακού Πεδίου» πέραν του παραδοσιακού πεδίου της ξηράς, αέρος και θαλάσσης σε όλο το φάσμα του πολιτικού, οικονομικού, στρατιωτικού, κοινωνικού, πληροφοριακού, και τεχνολογικού πεδίου(17). Παράλληλα η συμβολή πολιτικών, οικονομικών, πληροφοριακών, ανθρωπιστικών και άλλων μη στρατιωτικών μέσων, που μπορούν να επιτύχουν επιθυμητά στρατηγικά αποτελέσματα, εξυπηρετούν στη μείωση της ανάγκης για ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων προκειμένου να καμφθεί η θέληση του αντιπάλου καταστρέφοντας τη στρατιωτική του ισχύ, και τούτο διότι το κύριο «πεδίο μάχης» αναπτύσσεται πλέον εντός πληθυσμιακών ομάδων στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό της χώρας(18). Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι η στρατιωτική ισχύς δεν παίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στον «Υβριδικό Πόλεμο».

Συμπερασματικά πρέπει να λάβουμε υπόψη το ευρύ φάσμα των προκλήσεων στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας, πολλές από τις οποίες βρίσκονται εκτός του παραδοσιακά στρατιωτικού πεδίου και θα πρέπει να έχουμε την ικανότητα και ετοιμότητα σχεδιασμού αντιμετώπισης τους(19), εστιάζοντας όχι μόνο στις επιχειρησιακές δυνατότητες του αντιπάλου, αλλά πολύ περισσότερο στις δικές μας αδυναμίες.

*Ο Γεώργιος Φινοκαλιώτης είναι Υποστράτηγος Ειδικών Δυνάμεων ε.α.

Βιβλιογραφία

1. Υβριδικός Πόλεμος: Από τον Θουκυδίδη στο Σήμερα. Μηνάς Στραβοπόδης 03/08/2019 https://www.huffingtonpost.gr/

2. NATO Review 2015/05/07/ Hybrid war – does it even exist? https://www.nato.int/

3. Γ. Μπαμπινιώτη «Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας» 1998.

4. Dictionary WEBSTER International 1976.

5. “What is Hybrid Warfare” Norwegian Institute of International Affairs/policy brief (1/2016)/ Erik Reichborn-Kjennerud & Patrick Cullen

6. Frank G. Hoffman, “Hybrid Warfare and Challenges”, Joint Forces Quarterly, 52, 1st quarter 2009

7. Andres Munoz and Dov Bachmann, “Hybrid Warfare and Lawfare,” The Operational Law Quarterly November 23, 2015.

8. Hybrid Warfare: Aggression and Coercion in the Gray Zone By: Douglas Cantwell, November 29, 2017.

9. Κρίση Ουκρανίας, ΣΕΘΑ, 25/01/ 2016. Ιπποκράτης Δασκαλάκης. http://www.idis.gr/

10. John Vandiver, “SACEUR: Allies must prepare for Russia ‘hybrid war’”, Stars and Stripes, September 4/2014, Stars and Stripes, September 4/2014.

11. RUSSIA AND HYBRID WARFARE – GOING BEYOND THE LABEL. Bettina Renz and Hanna Smith, 1/2026

12. Andrew Mumford and Jack McDonald, “Ambiguous Warfare”, Report produced for the DCDC, October 2014.

13. Alexander Moseley, The Philosophy of War. www.iep.utm.edu/war/

14. B.H. Liddell Hart, The Strategy of Indirect Approach, London: Faber and Faber, 1929.

15. Richard Szafranski, “Neocortical Warfare? The Acme of Skill,” Military Review, November 1994.

16. University of St Andrews. Jordan Lindell, Clausewitz: War, Peace and Politics. Nov 26/ 2009

17. Janis Berzins, “Russia’s New Generation Warfare in Ukraine: Implications for Latvian Defense Policy”, National Defense Academy of Latvia, Center for Security and Strategic Research, Policy Paper, No.2, April 2014.

18. Ανθεκτική Κοινωνία σε Περίοδο Υβριδικού Πολέμου. Δρ Κωνσταντίνου Παν. Μπαλωμένου, Εθνικές Επάλξεις, αριθ. τεύχους 131/ Ιαν – Μαρ 2020

19. What is Hybrid Warfare? By Joshua Ball Jun 10, 2019, https://global security review.com/

militaire