Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΑΚΟΥ

Σε όλη την ιστορική διαδρομή του καπιταλισμού πέρα από το μεγάλο κεφάλαιο που δραστηριοποιούνταν κυρίως στη βιομηχανική παραγωγή... 

 του ΓΙΩΡΓΟΥ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΥ

Το μεγάλο εμπόριο και ιδιαίτερα το υπερπόντιο, τους σιδηροδρόμους και την τραπεζική πίστη, ένα μικρό κεφάλαιο δραστηριοποιούνταν και δημιουργούνταν συνεχώς ιδιαίτερα στο λιανικό εμπόριο και τις υπηρεσίες. Μεγάλοι και σημαντικοί τομείς της οικονομίας, όπως η αγροτική οικονομία. το λιανικό εμπόριο, η παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών- νομικών, τεχνικών, ιατρικών, φαρμακευτικών κ.λπ- βρίσκονταν σε μεγάλο ποσοστό εκτός του ορίου δράσης του μεγάλου κεφαλαίου.

Σημαντικοί επομένως οικονομικοί τομείς βρίσκονταν υπό...

την κυριαρχία του μικρού κεφαλαίου το οποίο συνεχώς καταστρεφόταν, ιδιαίτερα κατά τις περιόδους των μεγάλων καπιταλιστικών κρίσεων, αλλά και συνεχώς ξαναγεννιόταν. Καθώς ο καπιταλισμός προχωρούσε στην ιστορική του πορεία νομοτελειακά σχεδόν επεξέτεινε τη δράση του σε όλους τους τομείς αφενός μεν διότι το επέτρεπε η ανάπτυξη των τεχνολογιών και αφετέρου διότι αναζητούσε συνεχώς νέους δρόμους κερδοφορίας αλλά και ένταξης νέων εργατικών δυνάμεων στη διαδικασία της καπιταλιστικής συσσώρευσης.

Μέσα από τη διαδικασία αυτή όλο και μικρότερος οικονομικός χώρος έμενε ελεύθερος για το μικρό κυρίως κεφάλαιο και τους αυτοαπασχολούμενους. Οι τομείς του λιανικού εμπορίου και ενός μέρους των υπηρεσιών περνούσαν σιγά σιγά στον έλεγχο του μεγάλου κεφαλαίου από το 2^ο παγκόσμιο πόλεμο και μετά κυρίως. Την ίδια τύχη είχε και η αγροτική οικονομία καθώς οι αντικειμενικές δυσκολίες της καπιταλιστικής επέκτασης στη γεωργία υπερπηδούνταν μέσα κυρίως από τον έλεγχο των σπόρων, των φυτοφαρμάκων αλλά όλο και περισσότερο και της γης.

Στα πλαίσια αυτά το ποσοστό των μισθωτών αυξανόταν συνεχώς στο σύνολο του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Φυσικά τα παραπάνω δεν γίνονταν σε όλες τις χώρες ταυτόχρονα και ούτε και με τους ίδιους ρυθμούς. Ξεκινούσαν κυρίως από τις ΗΠΑ και τη Βρετανία και περνούσαν και στις υπόλοιπες χώρες του αναπτυγμένου, και όχι μόνο, καπιταλισμού. Οι εξελίξεις αυτές επιταχύνθηκαν από τη δεκαετία του 1970 και μετά καθώς οι αναπτυξιακές δυνατότητες του καπιταλισμού είχαν εξαντληθεί από τη μια αλλά και η συσσώρευση ήταν τέτοια που οι δυνατότητες κερδοφορίας ήσαν περιορισμένες.

Στην Ελλάδα εξαιτίας της ιστορικής διαδρομής της, και όχι μόνο, το μικρό και μεσαίο κεφάλαιο ήταν ιδιαίτερα διογκωμένο με αποτέλεσμα το ποσοστό των μισθωτών να είναι σχετικά μικρό ενώ ήταν ιδιαίτερα υψηλό το ποσοστό των αυτοαπασχολούμενων. Αν και κατά την μετά το 1980 περίοδο ο αριθμός των αυτοαπασχολούμενων μειώνεται οι μεταβολές που συντελέστηκαν στο πεδίο της οικονομίας των αναπτυγμένων χωρών με τη διόγκωση του τομέα των υπηρεσιών είχε σαν αποτέλεσμα να παραμείνει υψηλό το ποσοστό των αυτοαπασχολούμενων στην Ελλάδα.

Στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε πως εξελίχτηκαν οι διάφοροι οικονομικοί τομείς στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1960 και μετά όπου και φαίνεται η διόγκωση του τομέα των υπηρεσιών από τη δεκαετία του 1980 και μετά.

Διάγραμμα 1

http://www.greekdefaultwatch.com/

Σαν αποτέλεσμα της ιδιαίτερης ιστορικής διαδρομής της Ελλάδας αλλά και της θέσης του ελληνικού κεφαλαίου και της ελληνικής οικονομίας στον παγκόσμιο καταμερισμό στην Ελλάδα οι αυτοαπασχολούμενοι κατέχουν ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά μεταξύ των αναπτυγμένων χωρών. Μόνο η Τουρκία την ξεπερνά όπως βλέπουμε και στο επόμενο διάγραμμα.

Διάγραμμα 2

http://www.oecd-ilibrary.org/

Οι τάξεις δεν είναι κάτι στατικό και ιστορικά αμετάβλητο. Η συγκρότησή τους εξαρτάται από την ιστορική διαδρομή κάθε χώρας και κάθε κοινωνίας. Από τον τρόπο και τη μορφή με την οποία ο καπιταλισμός επικράτησε στην κάθε χώρα. Τα όρια επομένως μεταξύ των διαφόρων τάξεων και κοινωνικών στρωμάτων είναι ρευστά και εν πολλοίς αδιάκριτα αν εξαιρέσουμε τις δύο βασικές τάξεις στον καπιταλισμό. Το αποτέλεσμα των παραπάνω με την πολυδιάσπαση των κοινωνιών σε διάφορα κοινωνικά στρώματα αλλά και ανάλογα με τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται μπορούμε να τη δούμε ση μελέτη με τίτλο Social classes and values in Europe που δημοσιεύτηκε στο Portuguese Journal of Social Science Volume 5 Number 2 και τα συμπεράσματά της για τις χώρες της Ευρώπης φαίνονται στον επόμενο πίνακα.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

 http://ess.cies.iscte.pt/

Παράλληλα διαπιστώνουμε, μέσα από το επόμενο διάγραμμα πως το 63% των εργαζόμενων είναι μισθωτοί ενώ ένα σημαντικό ποσοστό είναι αυτοαπασχολούμενοι με το ποσοστό τους να ανέρχεται στο 37%.

Διάγραμμα 3

http://www.statistics.gr/

Τα μικροαστικά στρώματα, εκείνα δηλαδή που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των μεσαίων τάξεων, ανέρχεται στο 37% περίπου του ενεργού πληθυσμού δηλαδή γύρω στα 1,7 εκατομμύρια άτομα. Από αυτούς ο κύριος κορμός είναι οι ασχολούμενοι με το εμπόριο, τις υπηρεσίες, ελεύθεροι επαγγελματίες (664.600) και οι αγρότες (491.500).

Μπορούμε επομένως να καταλήξουμε επομένως στο επόμενο σχήμα:

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

ΑΣΤΙΚΗ ΤΑΞΗ	ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΤΑΞΗ	ΜΙΚΡΟΑΣΤΟΙ	ΕΠΑΜΦΟΤΕΡΙΖΟΝΤΕΣ
300.000	1.500.000	1.700.000	900.000

Διάγραμμα 4

 http://eparistera.blogspot.gr/

Με τον όρο επαμφοτερίζοντες εννοώ άτομα που ταξικά βρίσκονται σε ενδιάμεσες θέσεις μεταξύ των τριών άλλων τάξεων. Σε αυτούς ανήκουν μεγάλα τμήματα των εργαζόμενων στο δημόσιο αλλά και μεσαία στελέχη που εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα και ιδιαίτερα σε αυτό των υπηρεσιών. Η ταξική θέση της πλειονότητας αυτών των στρωμάτων βρίσκεται πιο κοντά στην εργατική τάξη ή ακόμη και εντάσσονται σε αυτή όσον αφορά το εισόδημά τους. Ουσιαστικά βλέπουμε μια τριχοτόμηση της ελληνικής κοινωνίας.

Το σύνολο των κάθε είδους επιχειρήσεων στην Ελλάδα ανέρχεται στις 196. 695 ενώ η συντριπτική πλειονότητα αυτών, ποσοστό 90,2%, έχουν από 1 έως 10 εργαζόμενους (Πίνακας 3 και διάγραμμα 5).

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 http://www.taxheaven.gr/news/news/attach/id/16426

Διάγραμμα 5

http://www.taxheaven.gr/news/news/attach/id/16426

 Οι περισσότερες από τις επιχειρήσεις στην Ελλάδα είναι ατομικές επιχειρήσεις ή επιχειρήσεις ομόρρυθμες (πίνακας 4). Οι περισσότερες επιχειρήσεις είναι επομένως οικογενειακές μικρές επιχειρήσεις. Ακόμη και πολλές από τις ανώνυμες εταιρείες ανήκουν στην κατηγορία αυτή.

ΠΙΝΑΚΑΣ 4

http://www.taxheaven.gr/news/news/attach/id/16426

Η πραγματικότητα της μεγάλης έκτασης της αυτοαπασχόλησης στην Ελλάδα και το μεγάλο ποσοστό του ελέγχου του λιανικού κυρίως εμπορίου αλλά και μεγάλου μέρους υπηρεσιών από μικρούς επαγγελματίες, τεχνικούς και επιστήμονες μέσω προσωπικών κυρίως εταιρειών διαφοροποιούσε την Ελληνική οικονομία από αυτές των περισσότερων αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών. Η πραγματικότητα αυτή έπρεπε να αλλάξει καθώς οι αποφάσεις για τη μετάβαση της ελληνικής οικονομίας σε μια άλλη φάση είχαν παρθεί. Στην αναδιάρθρωση αυτή δεν είχε θέση ένα μεγάλο μέρος των μικροαστικών στρωμάτων που δραστηριοποιούνταν οικονομικά στη σφαίρα των υπηρεσιών. Ο χώρος τους έπρεπε να ενταχθεί στη σφαίρα της κερδοφορίας του μεγάλου κεφαλαίου. 

Στα πλαίσια αυτά η ελληνική μεγαλοαστική τάξη και το πολιτικό προσωπικό της διαπίστωναν μέσα από τη μελέτη που έκανε η Mc Kinsey για λογαριασμό τους τα εξής:

Διάγραμμα 5

http://www.sev.org.gr/

http://www.sev.org.gr/

Τα μεγέθη που ενδιαφέρουν τη μελέτη είναι τα γνωστά. Το εξής ένα: η παραγωγικότητα. Τα στοιχεία της έκθεσης δείχνουν πως το ελληνικό λιανικό εμπόριο υπολείπεται κατά πολύ στην παραγωγικότητα από αυτή των υπολοίπων αναπτυγμένων χωρών. Αυτά σε συνδυασμό με τα δεδομένα του επόμενου διαγράμματος όπου στη δεξιά στήλη συνδέεται η χαμηλή παραγωγικότητα με το μέγεθος τα συμπεράσματα είναι εύκολα.

Διάγραμμα 6

 

Η αύξηση της παραγωγικότητας είναι το ζητούμενο κι αυτή περνάει μέσα από την κυριαρχία στο λιανικό εμπόριο των μεγάλων καταστημάτων καθώς και την απόλυτη απορύθμιση των εργασιακών σχέσεων και στο εμπόριο όπως φαίνεται και στην πρόταση της μελέτης:

Καθώς η αναδιάρθρωση της ελληνικής οικονομίας, προς όφελος του μεγάλου κεφαλαίου, ξεκινά από το 2010 με την ευκαιρία της κρίσης του δημόσιου δανεισμού τα αποτελέσματα στο εμπόριο είναι δραματικά. Στο διάγραμμα 7 βλέπουμε την εξέλιξη του ακαθάριστου εισοδήματος και την καταναλωτική δαπάνη των νοικοκυριών από το 2006 καθώς και στον πίνακα τις ποσοστιαίες μεταβολές και στη δημόσια καταναλωτική δαπάνη

Διάγραμμα 7

http://www.statistics.gr

Πίνακας 5

 

http://www.pbo.gr/

Καθώς η συνολική καταναλωτική δαπάνη μειωνόταν με φρενήρεις ρυθμούς ο όγκος του λιανικού εμπορίου μειωνόταν με ίδιους ρυθμούς (διάγραμμα 8).

Διάγραμμα 8

http://www.bankofgreece.gr/BogEkdoseis/ekthdkth2012.pdf

Πέρα από τη μείωση του όγκου μειωνόταν ταυτόχρονα και η χρηματοδότηση προς τις επιχειρήσεις και ιδιαίτερα τις μικρές (Διάγραμμα 10). Καθώς ο πιστωτικός τομέας είναι άμεσα συνδεδεμένος με το εμπόριο η διακοπή της χρηματοδότησης είχε άμεσο και οδυνηρό αντίκτυπο στις μικρές, και όχι μόνο, επιχειρήσεις. Και δεν έφτανε μόνο αυτό. Καθώς μας πληροφορεί το διάγραμμα 10 από το 2011 ήδη η πιστωτική επέκταση έχει γίνει αρνητική που σημαίνει πως οι τράπεζες, όντας χρεοκοπημένες, απορροφούν όλο και μεγαλύτερα από την κοινωνία και από τους μικρούς επαγγελματίες εντείνοντας ακόμη περισσότερο το τεράστιο πρόβλημα ρευστότητας της ελληνικής οικονομίας . η στέρηση της ρευστότητας και τα απαγορευτικά επιτόκια λειτουργούν υπέρ των πολυεθνικών που αντλούν απεριόριστη αυτότητα από το εξωτερικό ή και από τα κέρδη τους. Οι ελληνικές μικρές επιχειρήσεις είναι καταδικασμένες στον αφανισμό.

Διάγραμμα 9

http://www.bankofgreece.gr/BogEkdoseis/ekthdkth2012.pdf

Η μείωση των εισοδημάτων των εργαζόμενων και η τεράστια ανεργία μείωσε σε δραματικό βαθμό το διαθέσιμο προς κατανάλωση εισόδημα. Η μείωση της ζήτησης είχε ως φυσικό επακόλουθο την υλοποίηση και του στόχου της μείωσης τόσο των επιχειρήσεων όσο και της ουσιαστικής μείωσης των αυτοαπασχολούμενων και των κατόχων μικρών κεφαλαίων. Στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε τη μεταβολή του αριθμού των επιχειρήσεων στην Ελλάδα από το 2005 ως το 2012 .

Διάγραμμα 10

http://www.imegsevee.gr/statistics/555-2012-10-23-10-15-20

Η μείωση αυτή συμπαρέσυρε και την ανεργία καθώς οι υπάλληλοι στις επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου απολύονταν (Διάγραμμα 11).

Διάγραμμα 11

http://www.imegsevee.gr/statistics/555-2012-10-23-10-15-20

Στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε τον αριθμό των επιχειρήσεων μελών του ΒΕΑ κατά το χρονικό διάστημα 2008-2012.

Διάγραμμα 12

http://www.gkordis.com/2013/12/2500-2013.html

Καθώς η κρίση συνεχιζόταν αμείωτη και το 2013 με τη μείωση του συνολικού εισοδήματος που κατευθυνόταν προς τις φτωχότερες τάξεις και στρώματα συνεχιζόταν τόσο η συρρίκνωση των αυτοαπασχολούμενων αλλά και των εργαζόμενων στις μικρές επιχειρήσεις (πίνακας 6).

Εδώ πρέπει να τονίσουμε πως οι ρυθμοί μείωσης των αυτοαπασχολούμενων, εμπόρων και διαφόρων τύπων επαγγελματιών, που αποτυπώνονται στα στατιστικά δεδομένα αποκρύπτουν σημαντικά το πρόβλημα. Πολύ μεγάλο μέρος των επαγγελματιών και των εμπόρων παραμένουν σε λειτουργία γιατί απλά δεν μπορούν να κλε’ισουν αυξάνοντας συνεχώς τα χρέη τους.

Πίνακας 6

http://sarantos-petropouli.blogspot.gr/2013/12/572.html?spref=fb

Η ύπαρξη ενός πολύ μεγάλου ποσοστού αυτοαπασχολούμενων και ανεξάρτητων επαγγελματιών στην Ελλάδα έπρεπε να αλλάξει βίαια, καθώς η κερδοφορία του χώρου δράσης τους έπρεπε να περάσει στο μεγάλο κεφάλαιο. Τα στρώματα αυτά επίσης έμπαιναν εμπόδιο στις πολιτικές βίαιης αναδιάρθρωσης της ελληνικής οικονομίας καθώς οι ιδιαίτερες σχέσεις τους με την πολιτική εξουσία τους εξασφάλιζε προνόμια και πολιτική δύναμη. Η δύναμη αυτή έπρεπε να φύγει από τα στρώματα αυτά και να περάσει στο μεγάλο κεφάλαιο και τους εκπροσώπους του καθώς το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα περνούσε σε μια φάση κατά την οποία οι αστικοί δημοκρατικοί θεσμοί κολοβώνονταν και η πραγματική εξουσία περνούσε σε εξωθεσμικά και υπερεθνικά όργανα.

Η συρρίκνωση των μικροαστικών στρωμάτων στην Ελλάδα θα έχει, όπως είναι αναμενόμενο, σημαντικές επιπτώσεις στο κοινωνικό αλλά και το πολιτικό πεδίο. Η σημαντικότερη από τις επιπτώσεις στο κοινωνικό πεδίο είναι η αύξηση του ποσοστού των μισθωτών, σε μακροπρόθεσμη βάση, στο σύνολο της ελληνικής οικονομίας και στο πολιτικό πεδίο η διάρρηξη της συναίνεσης μεταξύ των πολιτικών εκπροσώπων των αστών και των στρωμάτων των μικροαστικών που εξασφάλιζε ουσιαστικά την πολιτική κυριαρχία του αστισμού. Σε αντικατάσταση αυτής της συναίνεσης το αστικό πολιτικό σύστημα δεν έχει να αντιπαρατάξει παρά την ένταση του αυταρχισμού, την ενίσχυση των φοβικών συνδρόμων των βαθειά συντηρητικών στρωμάτων με την ενίσχυση της παραπληροφόρησης και του ψεύδους. Αυτά μέχρι να αποκατασταθεί μια άλλου είδους συναίνεση η οποία θα στηρίζεται στη διαχείριση της φτώχειας αλλά όλο και περισσότερο στην παραπληροφόρηση, το ψέμα, τον αυταρχισμό και την καταστολή.

Ο ιστορικά και κοινωνικά προσδιορισμένος τρόπος διαστρωμάτωσης της ελληνικής κοινωνίας με τα μεγάλα ποσοστά αυτοαπασχολούμενων ανήκει πλέον στο παρελθόν. Καθώς ο παγκόσμιος καπιταλισμός έχει περιέλθει σε συνθήκες στασιμότητας που του δημιουργούν μια κατάσταση χρόνιας κρίσης οι δυνατότητές του για μια αναδιανεμητική πολιτική κεϋνσιανού τύπου έχουν εξαντληθεί και είναι αδύνατο να εφαρμοστούν στο πλαίσιο που έχει δημιουργηθεί. Όπως φυσικά είναι και αδύνατη η επιστροφή σε προηγούμενες ιστορικές καταστάσεις. Η ιστορία δε γυρίζει πίσω. Καθώς το μεγάλο ελληνικό κεφάλαιο αναζητά εναγωνίως τη νέα θέση του στον παγκόσμιο καταμερισμό η τύχη του μικρού και πολύ μικρού κεφαλαίου είναι προδιαγεγραμμένη. Θα καταστραφεί. Οι πολιτικές αποφάσεις έχουν ληφθεί και ήδη εκτελούνται. Τα αποτελέσματά τους είναι πλέον απολύτως εμφανή. Είναι όσα περιγράψαμε.

*Ο Γιώργος Τριανταφυλλόπουλος είναι καθηγητής Φυσικής και ασχολείται με τη μελέτη οικονομικών και άλλων θεμάτων.

ΙΣΚΡΑ